instytucjonalizm,
ekon. kierunek myśli ekonomicznej powstały w latach 90. XIX w. w USA w opozycji do neoklasycznej szkoły w ekonomii; jego rozkwit przypadł na lata 20. XX w.
instytucjonalizm
Encyklopedia PWN
Intelektualnymi źródłami inspirującymi instytucjonalizm były: ewolucjonizm H. Spencera i darwinizm społeczny, a także antropologia kulturowa L.H. Morgana i pragmatyzm Ch.S. Peirce’a i jego odmiana — w postaci instrumentalizmu J. Deweya. Instytucjonalizm korzystał też z dorobku behawioryzmu, tłumaczącego nieracjonalne działania człowieka społecznego, żyjącego w określonej kulturze, a także z osiągnięć psychologii eksperymentalnej. Poglądy przedstawicieli instytucjonalizmu różniły się między sobą i dlatego nie stworzyli oni spójnej szkoły w amerykańskiej myśli ekonomicznej. Kryterium przynależności do tego kierunku była koncentracja badań na opisie instytucjonalnych ram, w jakich funkcjonuje system gospodarczy oraz ukazywanie wpływu ewolucji tych uwarunkowań na zmiany form działalności gospodarczej. Instytucjonaliści stworzyli podstawy ekonomii statystyczno-empirycznej.
„Instytucja” to dla przedstawicieli instytucjonalizmu sposób myślenia oparty na tradycji i odzwierciedlający mentalność grupy społecznej, zwyczaje, sposób postępowania, usankcjonowane normami prawnymi lub obyczajowymi, respektowanymi w danym społeczeństwie. Proces zmian instytucjonalnych to kluczowy aspekt kolejnych ewolucji cywilizacyjnych. Źródła kryzysów ekonomicznych tkwią w sprzeczności między technologią a instytucjami. Według instutucjonalizmu motorem rozwoju gospodarczego jest postęp techniczny, a czynnikiem hamującym proces przemian — opór starych instytucji. Postęp społeczno-gospodarczy dokonuje się w wyniku ewolucji instytucjonalnych form społeczeństwa, co oznacza konieczność zmian w mentalności i prawodawstwie, dostosowujących społeczeństwo do wyzwań postępu cywilizacyjnego, możliwego dzięki nowym technologiom. Właśnie na tle sprzeczności między technologią a instytucją rysuje się konflikt między światem interesu a światem przemysłu.
Instytucjonalizm pokazywał człowieka jako istotę społeczną kierującą się instynktami, a także potrzebą akceptacji, wyróżnienia się i prestiżu w grupie społecznej, do której przynależy. O postępie gospodarczym decyduje instynkt dobrej roboty, którym kieruje się świat przemysłu; do upadku cywilizacyjnego zaś i cofnięcia się do fazy barbarzyństwa może doprowadzić zwycięstwo instynktu zachłanności, którym często kieruje się świat interesu.
Twórcą instytucjonalizmu oraz autorem przedstawionych tez był Th. Veblen. Inni wybitni przedstawiciele: J.R. Commons i W.C. Mitchell, J.M. Clark.
Danuta Drabińska
