husytyzm
 
Encyklopedia PWN
husytyzm,
ruch religijno-społeczny w XV w. w Czechach, zainicjowany przez J. Husa, który wystąpił z programem moralnej odnowy życia religijnego i walki z nadużyciami współczesnego mu Kościoła.
W pierwszej fazie przejawiał się w formie poparcia udzielonego przez znaczne odłamy ludności czeskiej działalności reformatorskiej Husa, koncentrującej się na określeniu na nowo istoty i roli Kościoła oraz duchowieństwa w aktualnej sytuacji przez odwołanie się do autorytetu Pisma Świętego oraz na przeciwstawieniu się rosnącym wpływom niemieckim w Czechach. Po śmierci Husa ruch przybrał na sile i zintegrował się, a 1420 Jan z Przybramu z twierdzeń Husa wyprowadził 4 główne zasady, znane jako artykuły praskie: 1) zwolnienie od kontroli kazań; 2) przyjmowanie komunii pod 2 postaciami; 3) zakaz posiadania przez księży własności świeckiej; 4) publiczne sankcje przeciwko grzechom śmiertelnym, a zwłaszcza symonii. Początkowo zasady te zostały przyjęte przez wszystkich zwolenników husytyzmu, wkrótce wyodrębniły się 3 ugrupowania: umiarkowanych utrakwistów, którzy podjęli próby porozumienia z papiestwem; radykalnych taborytów, którzy uznawali tylko prawdy wyrażone w Piśmie Świętym, wprowadzili powtórny chrzest dla swych członków, zaś ideę równości wiernych wobec Boga przenosili na równość w sferze materialnej; sierotki, zwolenników charyzmatycznego dowódcy — J. Žižki. Po wybuchu wojen husyckich utrakwiści rozpoczęli 1432 rozmowy z przedstawicielami soboru bazylejskiego, które doprowadziły do uzgodnienia tzw. kompaktów praskich, na mocy których uznali władzę zwierzchnią papieża, zachowali jednak prawo do używania w nabożeństwach języka czeskiego i przyjmowania komunii pod 2 postaciami. Od tego czasu w Czechach istniał oficjalnie tzw. Kościół utrakwistyczny aż do 1620, tj. klęski na Białej Górze, po której 1624 ukazał się edykt zabraniający husytom jakiejkolwiek działalności. Odrodził się jako Czechosłowacki Kościół Husycki po I wojnie światowej.
Husytyzm w Polsce. Husytyzm nie ograniczał się do obszaru Czech; przeniknął również do ościennych państw: na Węgry, do Niemiec i do Polski. W Polsce doktryna husycka znalazła stosunkowo niewielkie uznanie. Władysław II Jagiełło udzielił wprawdzie poparcia politycznego i wojskowego umiarkowanym elementom husyckim, ale pod wpływem władz kościelnych 1424 potępił husytyzm edyktem wieluńskim; korzystał jednak z pomocy wojsk husyckich w walce z Krzyżakami (1433). Problem husycki wywołał wtórnie biskup krakowski Z. Oleśnicki, nazywając husytami swych przeciwników politycznych (Spytek z Melsztyna, Abraham ze Zbąszynia). Sporadyczne procesy kościelne o  „husytyzm” dotyczyły najczęściej osób niewiele mających wspólnego z doktryną husycką, a będących w konflikcie z lokalnym duchowieństwem. Husytyzm w Polsce przetrwał do przełomu XV i XVI w.
Bibliografia
E. MALECZYŃSKA Ruch husycki w Czechach i w Polsce, Warszawa 1959;
Polskie echa husytyzmu, red. S. Bylina, R. Gładkiewicz, Warszawa 1999.
P. de VOOGHT L’Hérésie de Jean Huss, Paris 1960.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Męczeństwo J. Husa, drzeworyt, XV w.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia