Husserl Edmund

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Husserl Edmund , ur. 8 IV 1859, Prossnitz (ob. Prościejów, Czechy), zm. 26 IV 1938, Fryburg Bryzgowijski,

filozof niemiecki, twórca nowoczesnej fenomenologii, z wykształcenia matematyk.

Urodził się 8 IV 1859 w Prossnitz (ob. Prościejów, Czechy). Uczeń F. Brentana; 1887–1901 docent filozofii na uniwersytecie w Halle, 1901–16 profesor filozofii na uniwersytecie w Getyndze, 1916–28 — na uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim. Zapoczątkował fenomenologiczny ruch i stworzył jego podstawy teoretyczne; w ruchu tym współdziałali bezpośredni uczniowie Husserla w Getyndze i we Fryburgu Bryzgowijskim oraz tzw. grupa monachijska. Zmarł 26 IV 1938 we Fryburgu Bryzgowijskim.

Główne dzieła

Główne dzieła: Philosophie der Arithmetik (t. 1 1891, ukazał się tylko jeden tom), Badania logiczne (t. 1 1900, wydanie polskie 1996, t. 2 1901, wydanie polskie 2000), Idea fenomenologii (1907, wydanie polskie 1990), Filozofia jako ścisła nauka (1911, wydanie polskie 1992), Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii (t. 1 1913, wydanie polskie 1967, t. 2 1952, wydanie polskie 1974), Medytacje kartezjańskie (wykłady wygłoszone 1929, wydanie francuskie 1931, wydanie polskie 1982), Formale und transzendentale Logik (1929), Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna (w „Philosophia” 1936, wydanie polskie 1987), pośmiertnie opublikowano Erfahrung und Urteil (1939, wydanie L. Landgrebe) oraz ponad 30-tomowe «Husserliana» (od 1950, w opracowaniu Archives Husserl w Leuven utworzonego i kierowanego do 1974 przez H.L. van Bredę; następnie dyrektorem został S. IJsseling; od 1997 stanowisko to objął R. Bernet).

Filozofia matematyki

Rozpoczynając oryginalne badania od filozofii matematyki, traktowanej pod wpływem F. Brentana w sposób psychologistyczny, Husserl już w latach 90. XIX w. zajął się głównie problematyką filozoficzną podstaw logiki; zaznaczył się przy tym przełom teoretyczny, który doprowadził do ostrej krytyki psychologizmu w logice (Badania logiczne t. 1). W przeciwieństwie do psychologizmu, który uważał twory logiczne (pojęcia, sądy, wnioski) za fakty psychiczne, Husserl widział w nich przedmioty idealne, pozaczasowe. W tomie 2. Badań logicznych dociekał przede wszystkim sprawy, co to jest znaczenie wyrażeń (‘Badanie’ I i V) na tle analiz opisowych świadomych aktów intencjonalnych, m.in. aktów nadawania sensu (sinngebende Akte) w przeciwieństwie do aktów sens wypełniających (sinnerfüllende Akte) i uważał je za idealny odpowiednik (species) intencji aktu nadającego sens pewnemu wyrażeniu. W ‘Badaniu’ II dał krytykę empirystycznych teorii, odrzucających istnienie przedmiotów idealnych (od Locke’a po nowoczesny humeizm), wykazując błędy logiczne tych teorii albo pomijanie właściwego zagadnienia. ‘Badanie’ III jest poświęcone wypracowaniu formalnych pojęć całości–części, a zwłaszcza części samodzielnych (kawałków) i części niesamodzielnych. W ‘Badaniu’ IV jest zawarta analiza pojęć niesamodzielnych, takich jak „i”, „lub”, „albo” i wysunięta po raz pierwszy idea „czystej gramatyki”, czyli tego, co potem nazwano „logiczną syntaksą”. ‘Badanie’ VI analizuje „ideację” i „naoczność kategorialną” jako akty intuicyjnego (intuicja w rozumieniu Descartes’a) poznania przedmiotów idealnych.

Fenomenologie i inne dociekania

W 1901–13 Husserl rozszerzył zakres badań na zagadnienia teorii poznania w ogóle (zwłaszcza doświadczenia) i zarysował koncepcję filozofii, która byłaby nauką ścisłą, w odpowiedzialny sposób wyjaśniającą podstawowe pojęcia i zasadnicze twierdzenia. Miała nią być czysta fenomenologia jako opisowo-ejdetyczna nauka o czystych przeżyciach (Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii; ejdetyka); środkiem do odkrycia dziedziny czystej świadomości miała być fenomenologiczna redukcja, polegająca na „zawieszeniu” lub zneutralizowaniu naturalnego przeświadczenia o istnieniu świata realnego i wszelkich innych przedmiotów poznania. Redukcja ta jest jednym z zabiegów metody fenomenologicznej w ogóle, która miała realizować hasło powrotu do rzeczy (Zurück zu den Sachen) za pomocą opisowych analiz i rozróżnień mających za zadanie wykrycie istoty przedmiotu badanego w bezpośredniej naoczności. Pozaczasowe istnienie przedmiotów idealnych nadal było przez Husserla uznawane, natomiast w rozległych analizach różnych aktów czystej świadomości, zwłaszcza spostrzeżenia zewnętrzne, w przeciwstawieniu do spostrzeżenia immanentnego doszły do głosu wyraźne tendencje idealizmu transcendentalnego na miejsce zaznaczającej się w poprzednim dziele postawy realistycznej. Po 1918 tendencje te silnie się wzmagały i kulminują w Medytacjach kartezjańskich i w Formale und transzendentale Logik. Zarówno przedmioty realne, jak i idealne (główne twory logiczne) zostają uznane za wytwory mnogości aktów czystej świadomości, istniejące relatywnie w stosunku do absolutnie istniejących czystych podmiotów i ich aktów świadomych (monad) w pierwotnej „zewnętrzne świadomości” konstytuującej czas przeżywany. Świat realny jest intencjonalnym odpowiednikiem poznania, realizowanego przez wiele porozumiewających się ze sobą we „wczuciu” (Einfühlung) monad. Jest to najszerszy zakres Husserlowskiego idealizmu transcendentalnego. Formale und transzendentale Logik, wg której twory logiczne są wytworami intencjonalnymi odpowiednich aktów myślowych, rozwija problematykę różnych działów logiki, odróżniając logikę czystych form, logikę czystej konsekwencji i logikę prawdziwości, w której prawa logiki są dostosowane do konstytuującego się w czystej świadomości świata realnego. Ostatnie dziesięciolecie życia Husserla było wypełnione różnymi dociekaniami, których owocem jednak był jedynie Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna ogłoszony tylko częściowo za jego życia. Kryzys ten polega, zdaniem Husserla, na tym iż nauka europejska, utraciwszy kontakt z bezpośrednim doświadczeniem i ostateczną subiektywnością, nastawiła się wyłącznie na pojęciowo określony świat „obiektywny” nauki, nie zdając sobie sprawy, iż stanowi on jedynie wyższą formę obiektywacji nadbudowującej się nad światem, w którym żyjemy (Lebenswelt).

Wpływ na potomnych

Mimo ogłaszania kolejnych tomów pism pośmiertnych (ze spuścizny obejmującej ok. 30 tysięcy kartek stenogramu), nie mamy jeszcze pełnego obrazu dorobku naukowego Husserla. Widoczne jest jednak, że rola jego polega nie tyle na ostatecznych konkluzjach systemu (idealizmu czy realizmu), ile na niezliczonych analizach szczegółowych zespołów podstawowych faktów, dzięki którym odnowiła się problematyka filozofii europejskiej.

Roman Ingarden