Hus Jan

Hus Jan , ur. ok. 1370, Husinec k. Czeskich Budziejowic, zm. 6 VII 1415, Konstancja,

czeski myśliciel, kaznodzieja i reformator religijny, twórca i przywódca husytyzmu.

Urodził się ok. 1370 w Husincu koło Czeskich Budziejowic. Pochodził z rodziny chłopskiej. Po skończeniu studiów na uniwersytecie w Pradze, uzyskał magisterium z filozofii. W 1400 przyjął święcenia kapłańskie. W 1401 był dziekanem wydziału sztuk wyzwolonych uniwersytetupraskiego, a od 1409 rektorem. W latach 1402–12 sprawował funkcję kaznodziei w Kaplicy Betlejemskiej w Pradze, a jego kazania wygłaszane w języku czeskim cieszyły się dużą popularnością wśród mieszczan praskich, przyczyniając się do formowania czeskiej świadomości narodowej. Osoby Husa nie sposób oderwać od skutków, jakie wywołała jego działalność w postaci husytyzmu i skutków religijno-politycznych tego ruchu.

Zwolennik gruntownej reformy Kościoła

Pod wpływem pism J. Wiklefa stał się zwolennikiem realizmu pojęciowego w filozofii; 1403 — gdy profesorowie niemieccy potępili 45 tez z pism Wiklefa — wraz z grupą czeskich mistrzów stanął w obronie tych tez; od Wiklefa przejął też koncepcję Kościoła jako wspólnoty wybranych, do której człowiek przynależy jedynie dzięki łasce Bożej, niezależnie od swoich uczynków; Hus nigdy nie przyjął radykalnej nauki Wiklefa w kwestii Eucharystii (odrzucenia realnej obecności Chrystusa) i idei powszechnego kapłaństwa (zakwestionowanie hierarchii kościelnej). Domagał się gruntownej reformy Kościoła i odnowy życia religijnego w oparciu o Pismo Święte i tradycję wczesnego chrześcijaństwa; na pierwszy plan wysunął postulat przywrócenia znaczenia prawa Bożego, na które składały się ewangeliczne przykazania i nauki regulujące życie chrześcijanina; domagając się powrotu do czystości i prostoty obyczajów, zwalczał wszelkie nadużycia średniowiecznego Kościoła, zwłaszcza symonię (praktyka kupczenia beneficjami i godnościami kościelnymi — tytułami, stanowiskami, urzędami — i związanej z nimi władzy sprawowania sakramentów). Swoje poglądy na Kościół Hus przedstawił najpełniej w traktacie De ecclesia (1413). Początkowo jego działalność reformatorska cieszyła się poparciem króla czeskiego Wacława IV, chroniącego go przed atakami władz kościelnych.

Uznanie za heretyka, spalenie na stosie

W 1410 Hus sprzeciwił się decyzji arcybiskupa praskiego, który nakazał spalenie pism Wiklifa i potępił zwolenników jego poglądów; wkrótce wszczęto w kurii rzymskiej proces przeciw Husowi; 1412 wystąpił z krytyką odpustów ogłoszonych przez antypapieża Jana XXIII za udział w krucjacie przeciw królowi Neapolu Władysławowi, przez co utracił poparcie Wacława IV; 1412 został ekskomunikowany za niestawienie się w kurii rzymskiej; Hus, zmuszony do opuszczenia Pragi schronił się w Kozím Hradku w południowych Czechach, gdzie dalej prowadził działalność duszpasterską i pisarską. W 1414 został zaproszony przez cesarza Zygmunta Luksemburczyka do udziału w soborze powszechnym w Konstancji, na którym miał przedstawić swoje poglądy; 1414 zaopatrzony w cesarski glejt bezpieczeństwa udał się do Konstancji, wierząc, że uda mu się przekonać uczestników soboru do swojej koncepcji reformy Kościoła; potraktowano go jednak jako heretyka i aresztowano; na soborze powołano specjalną komisję prowadzącą proces przeciw Husowi; nakazano mu potępienie 30 tez z jego traktatu De ecclesia uznanych za heretyckie (za Husem wstawiało się poselstwo polskie z Pawłem Włodkowicem na czele); odmowa Husa sprawiła, że sobór uznał go za zwolennika potępionych poglądów Wiklifa i skazał na śmierć na stosie; wyrok wykonano 6 VII 1415 w Konstancji.

Po śmierci, rehabilitacja

Wiadomość o spaleniu Husa wywołała w Czechach powszechne oburzenie i radykalizację działań jego zwolenników, którzy zostali określeni mianem husytów; w Czechach został uznany za świętego i męczennika, jego śmierć upamiętniano specjalnym nabożeństwem liturgicznym (6 VII). Do myśli Husa wielokrotnie nawiązywał w swoich wystąpieniach M. Luter, uważając go za swojego prekursora; w 2. połowie XX w. pojawiły się w Kościele katolickim głosy wzywające do rehabilitacji Husa (P. de Vooght, S. Swieżawski); 1996 z inicjatywy Jana Pawła II została powołana w Czechach Papieska Komisja badająca życie i poglądy Husa.

Męczeństwo J. Husa, drzeworyt, XV w.

Jan Hus, pojmanie w Konstancy i męczeństwo, rysunek — Βsterreichische Nationalbibliothek, Wiedeń