Hobbes Thomas
 
Encyklopedia PWN
Hobbes
[hobz]
Thomas Wymowa, ur. 5 IV 1588, Malmesbury, zm. 4 XII 1679, Hardwick,
angielski filozof i myśliciel polityczny.
Kalendarium
Urodził się 5 IV 1588 w Malmesbury w rodzinie duchownego anglikańskiego. Wykształcenie zdobył dzięki opiece zamożnego stryja. Studiował na uniwersytecie w Oksfordzie, gdzie uczono jeszcze scholastycznej filozofii, do której nabrał silnej niechęci. Uzyskał stopień bakałarza nauk podstawowych. W 1608 został prywatnym nauczycielem syna lorda W. Cavendisha; tak zaczął, trwający całe życie, związek z tą arystokratyczną rodziną. W 1640 z powodu rojalistycznych przekonań i w obawie o własne bezpieczeństwo wyjechał do Paryża. W Paryżu wszedł w kręgi filozofów skupionych wokół M. Mersenne’a, korespondował z R. Descartes’em, pełnił też funkcję nauczyciela przebywającego na wygnaniu młodego księcia Walii, późniejszego króla Karola II. Pod koniec 1651 powrócił do Anglii, nawiązał kontakty z nową władzą i aż do upadku Protektoratu cieszył się względami i opieką O. Cromwella. Po restauracji 1660 monarchii Karol II przywrócił Hobbesa do łask. Ale jego obecność na dworze była skandalem w oczach biskupów i ministra sprawiedliwości, Hobbes był atakowany za swój ateizm. Zmarł 4 XII 1679 w Hardwick.
System filozoficzny
Podstawą systemu filozoficznego Hobbesa były osiągnięcia współczesnego mu matematycznego przyrodoznawstwa oraz metoda rozumowania stosowana w geometrii, będącej dla Hobbesa wzorem wszelkiej nauki; posługując się tą metodą, starał się zbudować racjonalny system filozofii, której zadaniem byłoby poznanie rzeczy i ich związków przyczynowo-skutkowych; opowiadając się za programowym nominalizmem, Hobbes zakładał, że istnieją tylko rzeczy jednostkowe, i że ich istota wyczerpuje się w ich właściwościach, i stając na stanowisku materializmu mechanistycznego, przyjmował, że wszystkie zjawiska i procesy dadzą się opisać w kategoriach ruchu mechanicznego. Uważał, że funkcje rozumu sprowadzają się do nadawania rzeczom nazw — symboli znaczących. W metodologii nauk starał się powiązać genetyczny empiryzm z racjonalizmem metodologicznym, sądząc, że poznanie zmysłowe daje jedynie informację o faktach, a nie o ich przyczynach, i nie może być źródłem prawdziwej, tj. pewnej wiedzy, którą osiąga się za pomocą rozumu w drodze dedukcji. Metody rozumowania, opracowane na wzorach nauk matematyczno-przyrodniczych, Hobbes próbował zastosować do antropologii filozoficznych, etyki i nauki o państwie pojmowanym jako gigantyczny mechanizm (Lewiatan 1651, wydanie polskie 1954), którego najprostszym elementem jest człowiek; Hobbes wychodził z założenia, że człowiekiem rządzą te same prawa mechaniczne co przyrodą; człowiek jest twórcą tego mechanizmu społecznego, dlatego też społeczeństwo i rządzące nim prawa można poznać dedukcyjnie, wywodząc je z natury ludzkiej; według Hobbesa człowiek ma niezmienną naturę, a jej zasadniczym elementem jest egoizm i popęd samozachowawczy; z tą koncepcją natury ludzkiej wiązał się podstawowy problem jego teorii społecznej: jak możliwy jest ład społeczny, skoro człowiek w swoim postępowaniu kieruje się głównie egoizmem, czyniącym „człowieka człowiekowi wilkiem” (homo homini lupus).
Koncepcja umowy społecznej
Hobbes rozwinął naukę o państwie oraz doktrynę moralną, w których skoncentrował się na wypracowaniu zasad pokojowego współżycia ludzi; w stanie natury, gdy człowiekiem rządziły wyłącznie jego popęd samozachowawczy i egoizm, panowała wojna wszystkich przeciw wszystkim (bellum omnium contra omnes); człowiek nie był niczym skrępowany, ale też w każdej chwili groziła mu utrata życia; aby osiągnąć niezbędny do życia pokój, jednostki ludzkie muszą według Hobbesa zawrzeć ze sobą umowę społeczną, rezygnując z naturalnych praw do obrony przed innymi na rzecz suwerena, którego obdarzają władzą; nakaz suwerena jest prawem, on też ustala wszelkie normy życia; państwo powstało więc z obawy i z rozsądku, wraz z nim zaś zrodziły się obowiązki i prawa będące obiektywną miarą dobra i zła. W poglądach na religię Hobbes był ateistą; uważał, że źródłem wiary w Boga i świat nadprzyrodzony jest strach, ale jednocześnie uznawał potrzebę religii jako środka utrzymującego lud w ryzach; był przeciwny niezależnym od państwa instytucjom religijnym.
Główne prace
Główne prace filozoficzne Hobbesa: Elements of Law Natural and Politic (1650), Elementy filozofii (wydanie polskie t. 1–2 1955), składające się z 3 części: cz.1 O ciele (1655), cz. 2 O człowieku (1658), cz. 3 O obywatelu (1642).
Bibliografia
Opera philosophica..., ed. W. Molesworth, vol. 1–5, London 1839–45;
The English Works..., ed. W. Molesworth, vol. 1–2, London 1839–45.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Thomas Hobbes, Lewiatan, frontyspis pierwszego wydania, 1651 — Bibliothèque nationale, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia