Hetyci,
lud starożytny w Anatolii, najstarszy znany lud indoeuropejski;
Hetyci
Encyklopedia PWN
twórcy państwa, którego centrum leżało w środkowej Azji Mniejszej, w łuku rzeki Kızılırmak. Przybywszy już w III tysiącleciu p.n.e. Hetyci opanowali istniejące tu państewka ludu Hattu (Protohetyci). Jedno z nich doszło do większego znaczenia pod rządami Anittasa z Kussar (XIX w. p.n.e.). Inny władca Kussar — Labarnas — stał się w XVII w. twórcą państwa Hetytów; przeniósł on stolicę do Hattusas i przyjął imię Hattusilisa I; za jego rządów państwo Hetytów doszło do znacznej potęgi, a jego następca Mursilis I (XVI w.) zdobył Aleppo i dokonał śmiałego wypadu na Babilon, kładąc kres panowaniu dynastii starobabilońskiej; zamieszki po jego śmierci stłumił ok. 1480 p.n.e. król Telipinus, który m.in. uporządkował przepisy prawne. Po tzw. okresie ciemnym (ok. 1450–1400 p.n.e.) dynastia starohetycka ustąpiła miejsca nowej, obcego pochodzenia (huryckiego); utworzenie tzw. imperium hetyckiego było zasługą króla Suppiluliumy I (ok. 1380–1346) — podbił on znaczną część Syrii, podporządkował sobie Mitanni i kluczowy port syryjskiego wybrzeża, Ugarit; kolejny władca, Mursilis II, rozszerzył granice państwa na zachodzie aż po Morze Egejskie. Rywalizacja z Egiptem o sfery wpływów w Syrii doprowadziła za panowania Muwatallisa do decydującego starcia między obiema potęgami pod Kadesz (ok. 1296); Hetyci pokonali wojska Ramzesa II i kontrolowali Syrię; wkrótce sytuacja polityczna (zagrożenie ze strony Asyrii) zmusiła zwaśnione strony do zawarcia przymierza; zapanował pokój przerywany najazdami asyryjskimi. Upadek imperium nastąpił na początku XII w. p.n.e. w czasach panowania Suppiluliumy II, z bliżej nie znanych przyczyn; wiadomo, że na południe Azji Mniejszej i Syrię uderzyły tzw. Ludy Morza; na gruzach imperium pojawiła się ludność frygijska; w południowej Anatolii i w północnej Syrii przetrwały liczne niezależne miasta-państwa, które istniały do końca VIII w. p.n.e., dochowując wierności dawnej tradycji kulturalnej (dialekty luwijskie przetrwały w Anatolii po IV w. p.n.e., a gdzieniegdzie po czasy rzymskie). Państwo Hetytów było monarchią wielonarodowościową; władza króla w czasach imperium była praktycznie nieograniczona; funkcja zgromadzenia możnych ograniczała się do spraw kultowych; kapłani mieli wielki wpływ na życie państwa; o kształcie kultury Hetytów zadecydowało sąsiedztwo Mezopotamii i Syrii, z której w XVII lub XVI w. p.n.e. przejęli pismo klinowe (rodzime było pismem hieroglificznym); rozwinęli własne piśmiennictwo (roczniki hetyckie); wpływy ich oddziałały pośrednio na wczesną literaturę grecką (Hezjod).
