Herbart Johann Friedrich

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Herbart Johann Friedrich , ur. 4 V 1776, Oldenburg, zm. 14 VIII 1841, Getynga,

niem. pedagog i filozof.

1805–08 i 1833–41 profesor filozofii i pedagogiki uniw. w Getyndze, 1809–33 profesor uniwersytetu w Królewcu, założyciel seminarium pedag. tamże. W filozofii reprezentował stanowisko swoiście pojętego realizmu epistemologicznego; na nim opierał koncepcję psychiki jako zespołu oddziałujących na siebie elementarnych jednostek, za które uważał wyobrażenia; życie psychiczne pojmował jako swoistą „mechanikę wyobrażeń”, którą rządzą prawa kojarzenia i apercepcji. Herbart wywarł wpływ na rozwój psychologii, etyki i estetyki XIX w., jednak najtrwalej zapisał się w dziejach pedagogiki, a zwłaszcza dydaktyki; swój „system pedagogiki naukowej” opierał na etyce (cele wychowania) i psychologii (środki); za gł. cel wychowania uważał kształtowanie „moralnego charakteru”, za gł. środki prowadzące do niego — „nauczanie wychowujące” i wyrabianie karności; z psychol. analizy (w rozumieniu psychologii spekulatywnej) procesu przyswajania wiedzy wyprowadził zasady nauczania, w szczególności — teorię tzw. stopni formalnych; zapoczątkowany przez Herbarta kierunek dydaktyczny, zw. herbartyzmem, kontynuowali m.in. T. Ziller i W. Rein; teorie Herbarta wywarły przemożny wpływ na szkołę eur. XIX w., zwłaszcza w Niemczech i Austrii, gdzie przez wiele dziesiątków lat stanowiły nieomal oficjalną doktrynę pedag.; Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania (1806, wyd. pol. 1912), Wykłady pedagogiczne w zarysie (1834, wyd. pol. 1937); Pisma pedagogiczne (1967).