Grzegorzewska Maria
 
Encyklopedia PWN
Grzegorzewska Maria, ur. 8 IV 1888, Wołucza k. Rawy Mazowieckiej, zm.7 V 1967, Warszawa,
polska pedagog specjalizująca się w pedagogice specjalnej, działaczka społeczna.
Cytat
Kalendarium
Urodziła się 8 IV 1888 w Wołuczy koło Rawy Mazowieckiej.
Życie i działalność
Urodziła się jako najmłodsze, szóste dziecko w rodzinie dzierżawcy i administratora majątków ziemskich. W 1900–07 pobierała edukację w warszawskich pensjach dla dziewcząt. Po ukończeniu szkoły wyjechała na Litwę gdzie pracowała jako nauczycielka w domach prywatnych. W latach 1909–11 studiowała nauki przyrodnicze w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ciężka sytuacja materialna zmusiła ją do łączenia studiów z pracą (m.in. klejenie kopert, korepetycje). Tutaj dotknęła ja osobista tragedia. Na gruźlicę zmarł jej narzeczony (związek ten sportretował J. Zawieyski w swej powieści Droga do domu). Po śmierci narzeczonego Grzegorzewska pisała m.in. tak: „żyć będę, muszę, ale teraz już tylko praca będzie treścią mojego życia”. Grzegorzewska pozostała niezamężna do końca życia.
Depresja oraz choroba płuc skłoniły ją do przerwania studiów i podjęcia leczenia. W czasie choroby dowiedziała się o Józefie Joteyko i prowadzonym przez nią Międzynarodowym Fakultecie Pedologicznym w Brukseli. Tutaj studiowała pod kierownictwem Joteyki w latach 1913–14. Joteyko, z którą Grzegorzewska zawarła bliską i przyjacielską znajomość, wprowadziła ją w świat nauki, zarówno zapoznając z współczesnymi problemami naukowymi, jak i ułatwiając kontakty z wybitnymi uczonymi tamtej epoki.
I wojna światowa przerwała działalność fakultetu. Joteyko i Grzegorzewska wyjechały do Paryża. W 1916 Grzegorzewska obroniła na Uniwersytecie Paryskim doktorat poświęcony analizie wrażeń estetycznych dzieci i młodzieży. Pod wpływem wizyty w szpitalu dla upośledzonych umysłowo, niespodziewanie, zaskakując swoje otoczenie, zmieniła swoje zainteresowania. Porzuciła estetykę i zdecydowała się poświęcić pracy z niepełnosprawnymi. „Wyrównywanie krzywd upośledzonych i niedostosowanych stało się nakazem mojego życia.” W 1919 wróciła na stałe do Polski. Była założycielką i 1922–60 dyrektorem Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej (obecnie Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie); w latach 1930–35 była dyrektorem Państwowego Instytutu Nauczycielskiego w Warszawie. W czasie okupacji brała udział w konspiracyjnej działalności oświatowej, organizowała pomoc prześladowanym Żydom. W czasie powstania warszawskiego była członkiem patrolu sanitarnego na Ochocie. W 1957–60 profesor Uniwersytetu Warszawskiego i kierownik pierwszej w Polsce uniwersyteckiej katedry pedagogiki specjalnej. Maria Grzegorzewska zmarła 7 V 1967 w Warszawie.
Poglądy pedagogiczne
Zajmowała się przede wszystkim pedagogiką specjalną, zwłaszcza tyflopedagogiką (edukacją osób niewidomych i niedowidzących) oraz problematyką kształcenia nauczycieli. W swoich badaniach nad psychologią niewidomych zwracała dużą uwagę na zagadnienie kompensacji. Jego istotą jest to, iż brak wzroku niewidomi kompensują wyostrzeniem innych zmysłów, co pozwala im się lepiej przystosować do świata ludzi dobrze widzących. Za podstawowy problem kształcenia niewidzących Grzegorzewska uznała właśnie właściwe wykorzystanie zjawiska kompensacji, mające polegać na wykorzystaniu tych narządów, które pomogą tym osobom lepiej funkcjonować. W podobny sposób, jak psychikę niewidomych, ujmowała Grzegorzewska psychikę głuchych.
Była także autorką metody dydaktyczno-wychowawczej, stosowanej w szkołach specjalnych, zw. metodą ośrodków pracy (proces edukacyjny koncentruje się wokół ośrodków — zagadnień bliskich dziecku, do których „zbliża się” ono w toku obserwacji, następnie zbierania materiałów, a w ostatnim etapie poprzez wyrażenie własnych wiadomości czy doświadczeń w specjalnej pracy ręcznej). Ośrodki pracy miały wyzwalać w dziecku postawę czynną, poszukującą, dać okazję do ujawnienia się dotychczas pozostających w ukryciu cech i własności. Grzegorzewska zwracała szczególną uwagę na funkcje kompensacyjne i rewalidacyjne pracy pedagogicznej z dzieckiem upośledzonym; stworzyła teoretyczne i organizacyjne podstawy systemu szkolnictwa specjalnego w Polsce. W dziedzinie kształcenia nauczycieli Grzegorzewska — idąc za J.W. Dawidem i S. Szumanem — za podstawowy problem uznała osobowość pedagoga. Nauczyciel, zgodnie z tą koncepcją, oddziałuje przede wszystkim własną osobowością. Aby oddziaływanie to było pozytywne, podstawowymi cechami tej osobowość winny być m.in.: miłość, życzliwość i troska. Taką osobowość może ukształtować nauczyciel tylko samodzielnie własnym wysiłkiem poprzez samokształcenie i samowychowanie. Grzegorzewska zwracała dużą uwagę na oddziaływanie pozaszkolne nauczciela.
Główne pisma: Struktura psychiczna czytania wzrokowego i dotykowego (1927), Psychologia niewidomych (t. 1 1929, rękopis tomu 2 został zniszczony podczas powstania warszawskiego. Los ten podzieliła także monografia Osobowość nauczyciela), Listy do młodego nauczyciela (z. 1–3 1947–62), Analiza zjawisk kompensacji u głuchych i niewidomych (1959). Wybór pism (1964).
Anegdota z życia uczonej
W okresie międzywojennym Grzegorzewska była jedną z osób zatroskanych niskim poziomem ówczesnego nauczania. Problemy te miała okazję przedstawić w bezpośredniej rozmowie Wacławowi Jędrzejewiczowi, ministrowi odpowiedzialnemu za oświatę. W pewnym momencie minister zirytowany odważną przemową Grzegorzewskiej przerwał jej i powiedział „ — Niech pani pamięta, że rozmawia z ministrem! — Pamiętam o tym dobrze — odpowiedziała Grzegorzewska — Właśnie dlatego, że jest pan ministrem, przyszłam to panu powiedzieć”. Według niektórych rozmowa ta kosztowała Grzegorzewską utratę stanowiska dyrektora Państwowego Instytutu Nauczycielskiego.
Bibliografia
Wybór pism, Warszawa 1964.
Maria Grzegorzewska — pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, red. E. Żabczyńska, Warszawa 1985.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia