Grzegorz I Wielki

Grzegorz I Wielki, święty, ur. ok. 540, Rzym, zm. 12 III 604, tamże,

papież.

Urodził się ok. 540 w Rzymie. Papież Bonifacy VIII zaliczył go do Doktorów Kościoła.

Grzegorz Wielki pochodził z rzymskiej rodziny senatorskiej, sam sprawował urzędy, był m.in. praefectus urbis w Rzymie; od ok. 579 do ok. 585 był legatem papieskim na dworze cesarza bizantyńskiego w Konstantynopolu.

Wybrany na papieża

Obrany papieżem w okresie, gdy panowanie bizantyńskie we Włoszech kurczyło się wskutek podbojów Longobardów, uniezależnił faktycznie papiestwo od władzy świeckiej i powszechnie uchodził za najwyższy autorytet we Włoszech; 593 skłonił Longobardów do odstąpienia od oblężenia Rzymu, 599 pośredniczył w zawarciu pokoju między nimi a Bizancjum. Przez stałe powiększanie posiadłości Kościoła rzymskiego stworzył podstawy późniejszego Państwa Kościelnego. Strzegąc prymatu papieskiego w Kościele, przeciwstawił się przybraniu przez patriarchę Konstantynopola, Jana Pościciela, tytułu patriarchy ekumenicznego; sam używał tradycyjnego odtąd dla papieży tytułu servus servorum Dei [‘sługa sług Bożych’]. Organizował misje wśród pogańskich i ariańskich szczepów germańskich; pozyskał dla katolicyzmu Anglosasów, których ewangelizację prowadził wysłany przez niego opat benedyktynów — Augustyn (późniejszy św. Augustyn z Canterbury) wspólnie z ok. 40 zakonnikami. Wiódł życie ascetyczne; umocnił dyscyplinę wśród kleru; zakładał klasztory, przyczynił się do rozpowszechnienia reguły benedyktyńskiej; czynny reformator liturgii, prawdopodobnie dokonał kodyfikacji śpiewów kościelnych (chorał gregoriański).

Teolog

Jako teolog był bliski nauce św. Augustyna. Główne dzieło Grzegorza Wielkiego — Księga reguły pasterskiej (ok. 591, wydanie polskie 1948) — jest poświęcone metodom działalności duszpasterskiej i formacji kapłanów; inne teksty dotyczą praktyki życia chrześcijańskiego: Listy (wydanie polskie t. 1–4 1954–55), Dialogi (wydanie polskie 1969, wydanie 2 1994), Homilie na Ewangelie (wydanie polskie 1969, wydanie 3 uzupełnione 1998); jego Moralia (595) będące komentarzem do Księgi Hioba zostały przygotowane jako podręcznik etyki dla średniowiecznych uczelni. Grzegorz zmarł 12 III 604 w Rzymie.

W sztuce

W sztukach plastycznych jest przedstawiany w stroju pontyfikalnym, często jako pisarz siedzący przy pulpicie lub stole, otoczony księgami, inspirowany przez Ducha Świętego pod postacią gołębicy; także w gronie Ojców Kościoła (M. Pacher Ołtarz Ojców Kościoła 1482–83 — Alte Pinakothek, Monachium); spośród scen z legend o Grzegorzu najczęściej jest przedstawiana Msza św. Grzegorza, podczas której celebransowi klęczącemu przy ołtarzu w czasie podniesienia ukazuje się postać Chrystusa Bolesnego; wyobrażano także modlitwę Grzegorza Wielkiego za duszę cesarza Trajana. Atrybuty: gołębica, postać Hioba lub cesarza Trajana u stóp Grzegorza Wielkiego Święto: 3 IX.

Grzegorz I Wielki, święty, miniatura z Sakramentarium z Metzu, ok. 870 — Bibliothèque nationale, Paryż

Grzegorz I Wielki, miniatura w Lekcjonarzu, szkoła z Tournai, XII w. — Bibliothèque nationale, Paryż