grudniowy bunt robotniczy
 
Encyklopedia PWN
grudniowy bunt robotniczy 1970 w Polsce,
żywiołowe strajki, wiece i demonstracje uliczne w miastach Wybrzeża XII 1970.
ogólne przyczyny buntu wynikały z narastającego kryzysu gospodarczego i politycznego; bezpośrednią przyczyną było ogłoszenie 13 XII 1970 podwyżki cen artykułów żywnościowych; 14 XII 1970 w Stoczni Gdańskiej rozpoczął się strajk, który rozszerzył się na inne przedsiębiorstwa i wobec braku reakcji władz politycznych na żądania robotników, przerodził się w wielotysięczną demonstrację uliczną; 14–15 XII demonstranci atakowali i podpalili gmach Komitetu Wojewódzki PZPR oraz inne budynki, trwały starcia z oddziałami MO; kierownictwo PZPR (W. Gomułka) podjęło decyzję o użyciu broni palnej przez oddziały MO i wprowadzeniu do miasta jednostek WP pod dowództwem generała G. Korczyńskiego (łącznie na Wybrzeżu użyto ok. 25 tysięcy żołnierzy i 1,3 tysiąca czołgów i transporterów opancerzonych); do Trójmiasta przyjechali przedstawiciele centralnych władz politycznych (grupy: Z. Kliszki i S. Kociołka); 15 XII do strajku przystąpili pracownicy przedsiębiorstw Gdyni, powstał miejski komitet strajkowy (przewodniczący S. Słodkowski), który zawarł porozumienie z przedstawicielami władz miejskich, ale w nocy członkowie komitetu zostali aresztowani; 17 XII oddziały MO i WP, po zablokowaniu Stoczni im. Komuny Paryskiej (decyzja Kliszki), użyły broni palnej wobec pracowników, którzy przyjechali do pracy (na apel Kociołka); od 16 XII demonstracje uliczne trwały w Słupsku i Elblągu; do 18 XII wschodnie Wybrzeże zostało spacyfikowane; 17 XII strajki i demonstracje rozpoczęły się w Szczecinie, po dwudniowych walkach kontynuowano strajk generalny (w kilkudziesięciu przedsiębiorstwach), kierowany przez ogólnomiejski komitet strajkowy (przewodniczący M. Dopierała); 22 XII, po podpisaniu porozumienia z władzami wojewódzkimi, strajk zakończono; strajkujący na Wybrzeżu robotnicy żądali m.in. wycofania podwyżki cen, podniesienia płac, nierepresjonowania uczestników strajków, zwolnienia aresztowanych, ukarania odpowiedzialnych za spowodowanie ofiar; większość postulatów, głównie socjalnych, została przez władze państwowe spełniona; według oficjalnych źródeł na Wybrzeżu zginęło 45 osób, 1165 zostało rannych, aresztowano ok. 3 tysiące; robotniczy bunt przyczynił się do zmian personalnych we władzach PZPR i państwa, 20 XII, po rezygnacji Gomułki, na I sekretarza PZPR wybrano E. Gierka; 23 XII powołano na nowego premiera P. Jaroszewicza, a na przewodniczącego Rady Państwa J. Cyrankiewicza; 21 I 1971 wznowili strajk pracownicy przedsiębiorstw Szczecina (przewodniczący komitetu strajkowego E. Bałuka) zakończony 24 I 1971 po spotkaniu z Gierkiem; II 1971 strajk powszechny w Łodzi zmusił władze państwowe do wycofania podwyżki cen; w wyniku śledztwa trwającego od 1990 Prokuratura Wojewódzka w Gdańsku skierowała IV 1995 do Sądu Wojewódzkiego akt oskarżenia wobec 12 osób (m.in. W. Jaruzelskiego, S. Kociołka, T. Tuczapskiego) o sprawstwo kierownicze zbrodni zabójstwa uczestników demonstracji.
Bibliografia
Grudzień 1970, Paryż 1986;
Grudzień 1970. Przebieg wydarzeń na Wybrzeżu Gdańskim, Gdańsk 1989;
A. GŁOWACKI Kryzys polityczny 1970 roku, Warszawa 1990;
J. Eisler Grudzień 1970: geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2000;
M.F. Rakowski Dzienniki polityczne 1969–1971, Warszawa 2001.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Grudzień 1970. Demonstracja uliczna w Szczecinie w rejonie ulicy Małopolskiejfot. zbiory Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia