Greco, El

Greco, El

[el grẹko],

właśc. Dhomịnikos Theotokọpulos , ur. ok. 1541, Kandia (ob. Iraklion, Kreta), zm. 7 IV 1614, Toledo,

malarz grecki, osiadły w Hiszpanii, uznawany za jednego z najwybitniejszych i najbardziej oryginalnych twórców XVI w..

Urodził się ok. 1541 w Kandii (ob. Iraklion na Krecie). Pochodził z katolickiej rodziny urzędników w służbie Republiki Weneckiej. O latach nauki El Greca brak informacji, ok. 1563 wyzwolił się na mistrza. W tym okresie tworzył dzieła w stylu grecko-bizantyńskim (Św. Łukasz malujący Madonnę ok. 1567 — Muzeum Benakisa, Ateny, Zaśnięcie Marii ok. 1567, Syros).

Wenecja, Rzym, Toledo

W 1568 wyjechał do Wenecji; prawdopodobnie przebywał w warsztacie Tycjana, pozostając pod wpływem jego malarstwa. Lata 1570–77 spędził w Rzymie, w kręgu dworu kardynała Alessandro Farnese (protegowany przez Giulia Clovio, którego uwiecznił na portrecie — obecnie w Museo di Capodimonte, Neapol). W 1572 otworzył warsztat i został przyjęty do Akademii Św. Łukasza; jednak krytyczna postawa wobec Vasariego i jego artystycznych autorytetów (Michała Anioła i Rafaela, zdaniem El Greca preferujących rysunek kosztem koloru) nie przynosiła mu zbyt wielu zamówień i spowodowała, że znęcony możliwością pracy przy dekoracji Escorialu, 1577 opuścił Włochy i przeniósł się do Toledo. Dzięki protekcji Diego de Castilla (którego poznał na dworze Farnese) otrzymał pierwsze zamówienia: Odarcie Chrystusa z szat (1577–79 — zakrystia katedry w Toledo) i 3 ołtarze do klasztoru San Domingo el Antiguo (Trójca Święta, Wniebowzięcie), pozostające pod silnym wpływem malarstwa weneckiego. W tym czasie wykonał 2 prace dla Filipa II — Gloria Filipa II, czyli Alegoria Świętej Ligi (1577) oraz Męczeństwo św. Maurycego, które jednak nie przypadły do gustu monarsze, co być może wpłynęło na decyzję El Greca pozostania w Toledo.

Malarz tworzący na zamówienie Kościoła

El Greco uprawiał przede wszystkim malarstwo religijne, na zamówienie Kościoła. Przedstawiane przez niego postacie, o nadmiernie, nieproporcjonalnie wydłużonych ciałach (małe głowy) i mocno zaznaczonej muskulaturze, stawały się coraz bardziej uduchowione, jakby odrealnione; wrażenie to pogłębiała na ogół chłodna kolorystyka i silne efekty światłocieniowe. W 1586–88 namalował jedno z najwybitniejszych swych dzieł — Pogrzeb hrabiego Orgaza (kościół Santo Tome, Toledo).

W następnych latach otrzymał zamówienia z Colegio de Dona María de Aragón w Madrycie (Zwiastowanie, Chrzest Chrystusa 1596–1600 — Museo del Prado, Madryt), do kaplicy San José w Toledo (1597–99), do Hospital de la Caridad Illescas (Virgen de la Caridad 1603–05). Malował też obrazy religijne na zamówienie prywatne (Św. Sebastian 1578 — katedra w Palencii), a także portrety (Autoportret 1590 — Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Portret Jorge Manuela ok. 1600 — Museo de Bellas Artes, Sewilla, Portret Fray Hortensio Félix Paravicino y Arteaga ok. 1609 — Museum of Fine Arts, Boston, niezwykle ekspresyjny Portret kardynała Fernanda Nuño de Guevara 1600 — Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork), obrazy mitologiczne (Laokoon — Muzea Watykańskie) oraz pejzaże (Widok Toledo ok. 1610 — Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork).

Rzeźbiarz, architekt, teoretyk sztuki

Zajmował się również rzeźbą i architekturą (projektował ołtarze). Napisał 2 niezachowane traktaty: jeden o malarstwie, drugi o architekturze, jednak estetyczne poglądy El Greca można odczytać z jego własnoręcznych notatek na Żywotach G. Vasariego (wydanie z 1568). El Greco miał w Toledo duży warsztat, prowadził wystawne życie, przyjaźnił się z poetami i intelektualistami; był ceniony przez współczesnych jako nieco ekstrawagancki artysta i filozof. Zmarł 7 IV 1614 w Toledo.

W XVIII w. oryginalność jego sztuki tłumaczono szaleństwem, a w XX w. — astygmatyzmem. Syn El Greca, Jorge Manuel, pracował w warsztacie ojca, a 1625 został głównym architektem katedry w Toledo.

Greco, El, Widok miasta Toledo, 1610–1614 — Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Greco, El, Pogrzeb hrabiego Orgaza, 1586 — kościół Santo Tomas, Toledo

Greco, El, Trójca Święta, 1577 — klasztor San Domingo el Antiguo, Toledo

Greco, El, Święty Łukasz, zakrystia katedry w Toledo, koniec XVI w.

Greco, El, Portret brata Hortensio Felixa Paravicino, 1609 — Museum of Fine Arts, Boston

Greco, El, Św. Marcin i żebrak, 1597–99 — National Gallery of Art, Waszyngton

Greco, El, Zmartwychwstanie, ok. 1598 — Museo del Prado, Madryt