Grecji starożytnej świątynie

Grecji starożytnej świątynie.

W religii greckiej dom bóstwa z jego substytutem — posągiem kultowym był poprzedzony ołtarzem pod gołym niebem;

palenie na nim ofiar w asyście wiernych stanowiło treść kultu; stąd w najstarszych okręgach (temenosach) ołtarz był wcześniejszy niż świątynia, np. w świątyni Hery (Herajonie) na Samos (X w. p.n.e.), a także na ogół w świątyniach niewielkich rozmiarów o skromnym wnętrzu i silnie akcentowanej bryle zewnętrznej z bogatą i zróżnicowaną dekoracją; geneza świątyń greckich zapewne sięga tradycji minojskiej, mykeńskiej (megaron) i wczesnoarchaicznej (grecki dom mieszkalny). Najstarsze świątynie (VIII w.), małe, często w typie megaronu (np. gliniane modele z Argos, VIII w.) wznoszono z drewna, cegły suszonej i otoczaków; w ciągu VII w. stopniowo kształtują się, a w VI w. monumentalizują 2 podstawowe style świątyń greckich: dorycki (Grecja kontynentalna, południowa Italia, Sycylia) i joński (Azja Mniejsza, sąsiednie wyspy); świątynie te, na planie prostokąta (okrągłe bardzo rzadko, od IV w.), orientowano na osi wschód–zachód, z wejściem od wschodu; w skład świątyń wchodziły następujące pomieszczenia: pronaos, naos (cella) i często opistodomos; otoczone kolumnadą, tj. peristazą (najstarsza drewniana w Herajonie na Samos, pocz. VII w.) dźwigającą belkowanie (architraw, fryz) i dwuspadowy dach z trójkątnym tympanonem; ustawione na 3-stopniowej (zwykle) podbudowie (krepidoma). W VII w. elementy dekoracyjne świątyń drewnianych (m.in. fryz, gzyms, akroteriony, antefiksy) wykonywano z terakoty (np. metopy ze świątyni Apollina w Termos, ok. 625), od końca VII w. w świątyniach kamiennych — z wapienia i marmuru; do ok. poł. VI w. pola tympanonów wypełniano kompozycjami mit. w płaskorzeźbie (np. przyczółek Artemizjonu na wyspie Kerkira, ok. 590–580), następnie w rzeźbie pełnej; wszystkie detale architektoniczne kryto polichromią. Poszczególne typy świątyń greckich są określone wg: 1) układu kolumn — distylos in antis (templum in antis), prostylos, amfiprostylos, peripteros, pseudoperipteros, dipteros, pseudodipteros; 2) liczby kolumn w fasadzie — tetrastylos, pentastylos, heksastylos, heptastylos, oktastylos, enneastylos, dekastylos, dodekastylos (4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12); 3) szerokości interkolumnium — pyknostylos (wąskie), systylos (nieco szersze), eustylos (normalne), diastylos (poszerzone), areostylos (szerokie). Najlepiej zachowane świątynie to: dorycki Hefajstejon i jońska świątynia Nike Apteros w Atenach; najsławniejsze: Artemizjon w Efezie, Herajon na Samos, Partenon i Erechtejon w Atenach; największe zespoły greckich świątyń: w Posejdonii (Pestum) oraz w Selinuncie i Akragas (ob. Agrigento) na Sycylii.

Sunion, kolumnada świątyni Posejdona (ok. 440 p.n.e.)

Olimpia, ruiny świątyni Zeusa (Grecja)

Akropol ateński, widok na Partenon, V w. p.n.e. (Grecja)

Akropol ateński, kariatydy z tzw. Loży Kor Erechtejonu, 421–404 p.n.e. (Grecja)

Ateny, Partenon, świątynia Ateny Partenos na Akropolu, 448–438 p.n.e. (Grecja)

Priena, ruiny miasta na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, u ujścia rzeki Meander (Turcja)

Ateny, Erechtejon, ruiny świątyni na Akropolu, koniec V w. p.n.e. (Grecja)