Górnośląski Okręg Przemysłowy
 
Encyklopedia PWN
obejmuje 14 dużych miast skupionych w środkowej części województwa śląskiego (konurbacja górnośląska): Będzin, Bytom, Chorzów, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Katowice, Mysłowice, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze i otaczające je uprzemysłowione tereny; powierzchnia ok. 3,2 tysiąca km2, ok. 3,5 mln mieszkańców (ponad 1000 osób na km2), w tym ok. 2,8 mln to ludność miejska. Podstawą rozwoju GOP są złoża węgla kamiennego, eksploatowane na większą skalę od XVIII w.; większość kopalń skupia się w centralnej części GOP (między Gliwicami a Dąbrową Górniczą). Dzięki bogatym złożom węgla kamiennego rozwinęły się paliwochłonne gałęzie przemysłu, zwłaszcza hutnictwo żelaza, energetyka i przemysł koksowniczy. Huty żelaza z obszaru GOP dostarczają około połowy krajowej produkcji surówki żelaza i stali; największe znajdują się w Dąbrowie Górniczej (Katowice, Bankowa), Chorzowie (kościuszko, Batory), Świętochłowicach (Florian), Zawierciu (Zawiercie), Gliwicach (Łabędy), Sosnowcu (Cedlera), Rudzie Śląskiej (Pokój), Łaziskach Górnych (Łaziska), Katowicach (Ferrum, Baildon). Po 1945 zbudowano kilka wielkich elektrowni: Miechowice, Halemba, Łagisza, rozbudowano elektrownię Łaziska; elektrownie GOP wytwarzają ok. 15% krajowej produkcji energii elektrycznej. Przemysł koksowniczy i gazowniczy jest rozwinięty w zachodniej części GOP, gdzie wydobywa się węgiel gazowo-koksowy. W rejonie Bytomia, Tarnowskich Gór i Zawiercia występują złoża rud cynkowo-ołowiowych, eksploatowane w 3 kopalniach; huty cynku i ołowiu GOP (główne ośrodki: Katowice i Miasteczko Śląskie) dostarczają ok. 80% produkcji krajowej; w XIX w. był to najważniejszy okręg produkcji cynku na świecie. Ze względu na produkcję hutniczą rozwinął się przemysł elektromaszynowy, produkujący głównie ciężkie odlewy, maszyny górnicze i maszyny dla hutnictwa, konstrukcje stalowe, urządzenia transportowe, środki transportu (samochody osobowe, wagony kolejowe i tramwajowe), wyroby elektrotechniczne i precyzyjne; główne ośrodki: Katowice, Zabrze, Gliwice, Bytom, Sosnowiec, Tychy, Świętochłowice, Tarnowskie Góry, Dąbrowa Górnicza, Chorzów. Duże znaczenie ma również przemysł materiałów budowlanych, spożywczych, chemicznych (głównie w Chorzowie, Gliwicach, Tarnowskich Górach, Tychach) oraz włókienniczy (Sosnowiec). Trwa powolny proces restrukturyzacji przemysłu GOP, zwłaszcza górnictwa węglowego; 1993 na obszarze GOP utworzono 4 spółki węglowe (koncerny): Nadwiślańska, grupująca 8 kopalń (1999 — 7), Gliwicka — 8 (6), Rudzka — 8 (4), Bytomska — 12 (8), i Katowicki Holding Węglowy — 11 (9); likwidowane są lub łączone mniej wydajne kopalnie, m.in. do 1999 zakończono wydobycie w kopalniach: Saturn, Sosnowiec, Grodziec, Morcinek, Porąbka-Klimontów, Poręba (część kopalni Bielszowice), Jowisz, Siemianowice, Paryż, Pstrowski, w likwidacji są: Andaluzja, Powstańców Śląskich, Wawel (część kopalni Pokój), Niwka-Modrzejów i inne; 1998–2002 całkowita likwidacja miała objąć 15 kopalń, a częściowa — 9. W 2002 w miejsce spółek węglowych utworzono jeden koncern pod nazwą Kompania Węglowa. GOP należy do regionów największego w Polsce zagrożenia ekologicznego; emisja pyłów i gazów wynosi ok. 21% emitowanych w kraju zanieczyszczeń powietrza; 32% wytwarzanych na obszarze GOP ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadza się do wód powierzchniowych bez oczyszczania, dotyczy to zwłaszcza zasolonych wód kopalnianych; olbrzymie zmiany w środowisku geograficznym w wyniku szkód górniczych (rozległe wyrobiska, hałdy, zapadliska powstałe w wyniku tąpnięć). Sieć kolejowa GOP jest najgęstsza w Polsce, służy głównie do przewozów towarowych; przewozy pasażerskie są obsługiwane głównie przez komunikację miejską. GOP stanowi silnie rozbudowany węzeł kolejowy, z którego rozchodzi się 12 linii kolejowych; ważną drogą wodną jest Kanał Gliwicki łączący GOP z Odrą. Po 1945 na peryferiach GOP wybudowano wielkie osiedla mieszkaniowe (w Tychach, Pyskowicach, Dąbrowie Górniczej, Piekarach Śląskich, Bytomiu-Radzionkowie). Największym ośrodkiem usługowym, kulturalnym i naukowym GOP są Katowice.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia