Gorbaczow Michaił S.
 
Encyklopedia PWN
Gorbaczow Michaił S., ur. 2 III 1931, Priwolnoje (Kraj Stawropolski), zm. 30 VIII 2022, Moskwa,
polityk sowiecki.
Kalendarium
Urodził się 2 III 1931 w Priwolnoje (Kraj Stawropolski). Pochodzi z rodziny chłopskiej. Od 1946 pracował jako mechanik w ośrodku maszynowo-traktorowym; 1952 wstąpił do KPZR i został wysłany na studia prawnicze do Moskwy; po ich ukończeniu (1955) kontynuował działalność partyjną w Kraju Stawropolskim. W 1958–62 był I sekretarzem Komsomołu, 1966–68 — I sekretarzem komitetu miejskiego KPZR w Stawropolu, a 1970–78 — I sekretarzem komitetu krajowego; 1962–66 zarządzał stawropolskimi kołchozami i sowchozami, dzięki czemu zyskał opinię znawcy sowieckiego rolnictwa; 1970 został członkiem KC, 1978 (dzięki poparciu J. Andropowa) — sekretarz KC ds. rolnictwa, 1979 zastępca członka i 1980 członek Biura Politycznego KC; 11 III 1985 został wybrany na sekretarza generalnego KC PZPR przez nadzwyczajne plenum KC.
Inicjator pierestrojki i głasnosti
Gorbaczow objął władzę w trudnym momencie, gdyż od przełomu lat 70. i 80. gospodarka sowiecka przeżywała załamanie, a z powodu interwencji zbrojnej w Afganistanie (1979) pogorszyły się stosunki ZSRR z Zachodem; odcinając się od polityki poprzedników, zwłaszcza L. Breżniewa, w 1986 Gorbaczow wystąpił z programem pierestrojki, początkowo dotyczącym głównie strefy gospodarczej; towarzyszyły temu spektakularne gesty, jak uwolnienie A. Sacharowa; jednocześnie starał się przywrócić odprężenie w stosunkach z Zachodem, rezygnując z wyścigu zbrojeń (1987 w Waszyngtonie zawarł z R. Reaganem porozumienie o redukcji rakiet średniego i krótszego zasięgu) oraz wycofując się 1989 z Afganistanu. Częścią pierestrojki była głasnost [‘jawność’], zezwalająca na wolność słowa; liberalizacja polityczna w ZSRR ujawniła społeczną niechęć do ustroju komunistycznego i tendencje emancypacyjne republik, a w krajach satelickich stała się bodźcem do jesieni ludów (1989). W 1990 Gorbaczow zgodził się na zjednoczenie Niemiec; polityka zagraniczna zjednała mu na świecie powszechną sympatię i przyniosła 1990 Pokojową Nagrodę Nobla. W związku z rosnącą opozycją w aparacie partyjnym Gorbaczow starał się przejąć władzę w organach państwowych, jak Rada Najwyższa (był jej przewodniczącym od 1988) oraz jako prezydent ZSRR, na którego został 15 III 1990 wybrany przez Zjazd Deputowanych Ludowych; 1990 doprowadził do zrzeczenia się przez KPZR — zapisanej w konstytucji — „kierowniczej roli w państwie” i opowiedział się za renegocjacją układu o ZSRR z 1922; popierał ogłaszanie suwerenności przez republiki związkowe (wśród nich Rosję), nie uznał jednak deklaracji niepodległości Litwy, Łotwy i Estonii.
Utrata popularności
W ZSRR popularność Gorbaczowa zaczęła maleć; warunki życia społeczeństwa nie poprawiały się, a wycofanie się z ustalonej przez Stalina na jałtańskiej konferencji 1945 strefy wpływów sowieckich w Europie było odbierane w Rosji jako rezygnacja ze statusu mocarstwowego. 19–21 VIII 1991 partyjni spiskowcy, mając poparcie części armii, próbowali objąć władzę; zamach stanu nie powiódł się, ale faktycznie odsunął Gorbaczowa od rządów; bezskutecznie próbował zawrzeć z przywódcami republik nowy traktat związkowy. Gdy prezydent Rosji, B. Jelcyn, utworzył Wspólnotę Niepodległych Państw Gorbaczow, jako prezydent faktycznie nieistniejącego już ZSRR, zrezygnował ze stanowiska (25 XII 1991). W 1992 utworzył fundację swojego imienia poświęconą studiom politycznym; 1996 próbował wrócić do polityki, kandydując w wyborach prezydenckich, ale uzyskał znikome poparcie; 1998 założył Rosyjską Zjednoczoną Partię Socjaldemokratów, która nie zdobyła jednak większego znaczenia w życiu politycnzym Rosji. Przebudowa i nowe myślenie dla naszego kraju i całego świata (1987, wydanie polskie 1988).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia