Gondwana

Gondwana,

geol. wielki prakontynent istniejący do późnej jury na obecnej półkuli południowej;

od kontynentów leżących na obecnej pólkuli północnej był oddzielony oceanem Tetyda; obejmował znaczną część obszaru Ameryki Południowej, Afrykę z Madagaskarem i Półwysep Arabskim, Półwysep Indyjski, Australię i Antarktydę, a także fragmenty wchodzące dziś w skład południowej Europy i południowo-wschodniej części Ameryki Północnej. Obszary te cechuje podobna budowa geologiczna — są to platformy prekambryjskie, w których pokrywie osadowej występuje charakterystyczna gruba seria głównych lądowych osadów karbońsko-jurajskich, zwana formacją gondwańską (piaskowce, zlepieńce, łupki ilaste) z karbońskimi pokładami węgla zawierającymi szczątki chłodnolubnej flory (glosopterydy) oraz z górnokarbońskimi i permskimi utworami lodowcowymi.

Rozpad Gonadwany na obecne kontynenty rozpoczął się w triasie; odrywające się od niej bloki kontynentalne, które wędrowały ku północy, zderzały się z tworzącym się kontynentem eurazjatyckim; efektem tego było powstanie najpierw kimeryjskich (kimerydy), a później alpejskich (alpidy) pasm górskich. W jurze od Gondwany oderwał się całkowicie blok australijsko-antarktyczny, a w kredzie od Afryki oddzieliła się Ameryka Południowa i Dekan, który wędrując ku północy zderzył się w trzeciorzędzie z Azją; wynikiem tej kolizji było powstanie Himalajów. Australia oddzieliła się od Antarktydy dopiero w eocenie; w późnym trzeciorzędzie od bloku afrykańskiego oderwał się blok Półwyspu Arabskiego. Rozpad Gondwany i oddalanie się od siebie bloków kontynentalnych spowodowało powstanie Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Indyjskiego kosztem zmniejszającego się Oceanu Spokojnego. Wędrówka ku północy oderwanych od Gondwany bloków kontynentalnych spowodowała likwidację oceanu Tetydy, którego pozostałością jest Morze Śródziemne.