Gierymski Maksymilian

Gierymski Maksymilian, ur. 9 X 1846, Warszawa, zm. 16 IX 1874, Bad Reichenhall (Bawaria),

malarz, jeden z najwybitniejszych twórców polskich przełomu romantyzmu i realizmu.

Urodził się 9 X 1846 w Warszawie. Był bratem Aleksandra Gierymskiego; wyraźnie uzdolniony muzycznie; uczestnik powstania styczniowego 1863–64. Początkowo studiował w Instytucie Politechnicznym i Rolniczno-Leśnym w Puławach, w Szkole Głównej w Warszawie, następnie 1865 w warszawskiej Klasie Rysunkowej (zapewne u R. Hadziewicza i Ch. Breslauera), 1867–68, po otrzymaniu stypendium, w akademii sztuk pięknych w Monachium (pod kierunkiem A. Strahubera, A. Ramberga i in.), 1868 w prywatnej pracowni batalisty F. Adama (tamże); jako członek monachijskiego Kunstverein (skupiającego artystów i miłośników sztuki) uczestniczył w wielu jego wystawach oraz w wystawach międzynarodowych (Monachium 1869, Berlin 1872 — złoty medal, Wiedeń na Wystawie Światowej 1873), nadsyłał też obrazy na wystawy w kraju (Warszawa, Lwów, Kraków); od 1874 był członkiem Akademii Sztuki w Berlinie. Był najwybitniejszą postacią w monachijskim środowisku artystów (monachijska szkoła). W 1873–74 przebywał z bratem Aleksandrem w Rzymie, zmarł 16 IX 1874 na gruźlicę w bawarskim uzdrowisku Bad Reichenhall.

Realistyczne malarstwo historyczne i obyczajowe

Gierymski był jednym z głównych twórców realizmu w malarstwie polskim XIX w.; łączył postawę romantyka z poglądami pozytywisty; przedstawiał sceny wojskowe, najczęściej w rozbudowanym pejzażu, zwłaszcza z powstania listopadowego i styczniowego, tworząc zupełnie nową, odmienną niż A. Grottger wizję artystyczną — nieupiększony dokument historyczny codziennych przeżyć powstańców, oparty na własnych przeżyciach: Patrol polski w 1830 r., Rekonesans dragonów austriackich, Powstaniec z 1863 r. (wszystkie 1869), Rewizja nocna (1871–72), Alarm w obozie powstańczym (1872–73), Patrol powstańczy (około 1873 — Muzeum Narodowe, Warszawa); Gierymski malował też inne sceny żołnierskie — Rekonesans huzarów austriackich (1869), Pochód ułanów (1870), oraz typowo polskie, oparte na obserwacji, pozbawione sentymentalizmu sceny rodzajowe: Pogrzeb w małym miasteczku (1872–73), Zima w małym miasteczku (1872), Wiosna w małym miasteczku (1872–73), a także, zgłębiając nowatorsko problematykę luministyczną, gry koloru i światła, w tym również wieczornego, bardzo wczesne w malarstwie polskim nokturny: Obóz Cyganów (1867–68), Modlitwa Żydów w dzień sabatu (1871), Noc (1872–73 — 2 ostatnie Muzeum Narodowe, Warszawa); łączył tematykę rodzajową z historyczną, nadając jej trwały walor autentyzmu; malował typowo polskie, nizinne, otwarte, najczęściej pozbawione malowniczości pejzaże Mazowsza z realistycznymi współczesnymi scenami figuralnymi, wcześniej podejmując studia plenerowe. Tworzył ponadto sceny metaforyczne, zwłaszcza z polowań, w rokokowych kostiumach, tzw. zopfy (Konna kawalkada w brzezince 1870–71, kilka wersji tematów — np. wyjazd na polowanie i powrót 1871–72, Polowanie „par force” na jelenia 1874 — Samlung Schäfer, Schweinfurt). Zajmował się też ilustratorstwem (Jana Jaworskiego kalendarz polski... 1866, graficzne reprodukcje obrazów własnych, także rysunki inspirowane utworami poetyckimi, np. do Mazepy G.G. Byrona, A. Mickiewicza).

Wpływ na malarstwo Młodej Polski

Maksymilian Gierymski wywarł twórczością i nowatorskimi poglądami estetycznymi znaczny wpływ na rozwój polskiego malarstwa, m.in. na twórczość J. Chełmońskiego i S. Witkiewicza (także na jego poglądy estetyczne i program) oraz brata Aleksandra i licznych artystów, nie tylko kręgu monachijskiego; wychodząc od studium natury, nadał rangę tematom zwykłym, codziennym i ich interpretacji malarskiej, odrzucał stereotypy i alegoryczne ozdobniki, a sceny figuralne — nie tylko współczesne — pozbawiał sztucznego patosu, heroizmu i teatralności.

Gierymski Maksymilian, Pejzaż o wschodzie słońca, 1869 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Gierymski Maksymilian, Polowanie w lesie, 1872 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Gierymski Maksymilian, Patrol powstańczy, 1872/1873 — Muzeum Narodowe, Warszawa