Geoffroy Saint-Hilaire Étienne

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Geoffroy Saint-Hilaire

[żofr^uạ sętilẹ:r]

Étienne , ur. 15 IV 1772, Étampes (dep. Seine-et-Oise), zm. 19 VI 1844, Paryż,

przyrodnik francuski, jeden z pierwszych uczonych głoszących poglądy ewolucyjne w nauce.

Urodził się 15 IV 1772 w Étampes (departament Seine-et-Oise). Twórca podstaw embriologii i teratologii. Był jednym z czternaściorga dzieci miejscowego prokuratora. Początkowo pobierał nauki teologiczne, nauki przyrodnicze oraz studiował prawo. W 1790 rozpoczął studia medyczne na Collège du Cardinal Lemoine w Paryżu.

Kariera

W 1793 został profesorem Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, a od 1809 — Sorbony. Był pierwszym we Francji wykładowcą zoologii. założył przy Ogrodzie Botanicznym menażerię. W latach 1798–1801 brał udział w wyprawie do Egiptu jako członek specjalnie powołanej komisji towarzyszącej Napoleonowi Bonapartemu, podczas której zgromadził liczne zbiory przyrodnicze (głównie informacje i eksponaty dotyczące gadów i ryb). W 1807 został członkiem francuskiej Akademii Nauk. Za zasługi dla rozwoju francuskiej nauki został odznaczony przez Napoleona I Orderem Legii Honorowej.

Badania i poglądy

Prowadził głównie badania porównawcze budowy szkieletu kręgowców i badania nad pochodzeniem czaszki, co doprowadziło do stwierdzenia homologii różnych części układu szkieletowego tej grupy zwierząt. W swej działalności naukowej dawał wyraz poglądom na jedność organizmów, twierdząc, że natura prezentuje jeden plan ich budowy, taki sam w założeniach, lecz różniący się w szczegółach. W naturze miałoby istnieć prawo kompensacji — jeśli jeden organ rozwija się nadmiernie, dzieje się to kosztem innego; organ, który jest zbędny u jednego gatunku, jeśli pełni ważną funkcję u innego, pozostaje jako organ szczątkowy, świadczący o stałości ogólnego planu tworzenia. Poglądy te były zbieżne z poglądami J.W. Goethego, który również był przekonany o istnieniu idealnego, wspólnego typu budowy, w związku z czym obydwaj są uważani za przedstawicieli tzw. morfologii idealistycznej.

Spory naukowe

W 1830 Étienne Geoffroy Saint-Hilaire popadł w ostry konflikt z G. Cuvierem na tle koncepcji planów budowy i stałości gatunków. Twierdził, że wszystkie zwierzęta są uformowane z tych samych elementów i w tej samej liczbie, a części homologiczne, jakkolwiek różne w kształcie i wielkości, zachowują ten sam, jednolity plan budowy, cechy zaś wyróżniające poszczególne gatunki są dziedziczone dopóki nie zmienią się określone (np. klimatyczne) warunki. Dostrzegał elementy zmienności i możliwości zmian w obrębie gatunku, nie stworzył jednak spójnej teorii ewolucyjnej, a z jego poglądów nie wynikało, że ów wspólny typ budowy może świadczyć o wspólnym pochodzeniu i pokrewieństwie między różnymi gatunkami. Natomiast Cuvier zakładał niezmienność gatunkowa (dopuszczał jedynie zmienność osobników) i wyróżniał 4 plany budowy: dla kręgowców, członowanych, mięczaków i promienistych. Dyskusja, kontynuowana do śmierci Cuviera, przyciągała uwagę uczonych całej Europy. Zwycięstwo poglądów Cuviera, dzięki jego autorytetowi naukowemu i mało jeszcze wówczas popularnym poglądom ewolucyjnym, niejako odłożyło sprawę zmienności gatunkowej aż do czasów Ch.R. Darwina.

Trwały ślad w nauce

Étienne Geoffroy Saint-Hilaire jest znany także jako twórca saltacjonizmu — ewolucji skokowej J.B. Lamarcka. Stworzył również podwaliny embriologii (nauki o rozwoju zarodkowym) i teratologii (nauki o wadach rozwojowych). Zmarł 19 VI 1844 w Paryżu. Pozostawił po sobie wiele prac, z których za najważniejsze są uważane: Philosophie anatomique (t. 1–4 1818–24), Sur le principe de l’unité de composition organique (1828), Principes de philosophie zoologique (1830).

Jego syn Isidore, odziedziczył po ojcu zainteresowania przyrodnicze, skupiając się głównie na systematyce zoologicznej — m.in. zmienił przynależność systematyczną goryla, wyodrębniając nowy rodzaj małp.