Gauss Carl Friedrich
 
Encyklopedia PWN
Gauss Carl Friedrich Wymowa, ur. 30 IV 1777, Brunszwik, zm. 23 II 1855, Getynga,
niemiecki matematyk, astronom, fizyk i geodeta.
Kalendarium
Urodził się 30 IV 1777 w Brunszwiku w ubogiej rodzinie robotnika sezonowego. Uważany za jednego z trzech największych matematyków w historii (obok Archimedesa i Isaaka Newtona). Był geniuszem matematycznym (m.in. w wieku 3 lat umiał dodawać), przejawiał również niezwykłe zdolności do języków obcych. W początkowym okresie na naukę zdolnego chłopca łożył książę Brunszwiku. W latach 1795–98 Gauss studiował matematykę na uniwersytecie w Getyndze, doktorat uzyskał 1799 na uniwersytecie w Helmstedt. W 1807 został profesorem i dyrektorem obserwatorium astronomicznego na uniwersytecie w Getyndze. Pozostał na tych stanowiskach do końca życia. Był uznanym autorytetem dla matematyków w całej Europie, współcześni nazywali go princeps mathematicorum [‘książę matematyków’].
Życie Gaussa przypadło na okres szczególnie burzliwy, on jednak żył poza nawiasem wydarzeń społecznych i politycznych, konserwatywny w swoich przekonaniach, poświęcając się całkowicie pracy naukowej. W 1802 uzyskał członkostwo Petersburskiej Akademii Nauk, 1804 —Towarzystwa Królewskiego w Londynie. Zmarł we śnie 23 II 1855 w Getyndze.
Dorobek naukowy
Zajmował się różnymi dziedzinami matematyki, pozostawiając w każdej trwały dorobek. W 1796, mając 19 lat, znalazł konstrukcję 17-kąta foremnego za pomocą cyrkla i linijki (do wyniku tego Gauss przywiązywał dużą wagę — zgodnie z wolą Gaussa na jego nagrobku umieszczono 17-kąt foremny). W 1799 w pracy doktorskiej podał pierwszy pełny dowód podstawowego twierdzenia algebry (w następnych latach podał jeszcze inne dowody tego twierdzenia). W 1801 opublikował obszerne dzieło Disquisitiones arithmeticae, w którym oprócz podsumowania istniejącego stanu wiedzy z teorii liczb zbudował teorię form kwadratowych i znalazł pierwszy dowód prawa wzajemności reszt kwadratowych. W pracy Disquisitiones generales circa superficies curvas (1827) udowodnił m.in., że krzywizna całkowita powierzchni zamkniętych nie zmienia się przy zginaniu (theorema egregium). W 1849 opisał szybką metodę rozwiązywania układów równań liniowych (metoda Gaussa). W badaniach nad geometrią (1818) doszedł do pojęcia geometrii nieeuklidesowej (za jej odkrywców uważa się J. Bolyaia i N. Łobaczewskiego), jednak zaniechał dalszych badań i (z obawy przed ośmieszeniem) nie opublikował swych wyników. Zajmował się również liczbami zespolonymi (płaszczyzna Gaussa), równaniami różniczkowymi, teorią szeregów i in.
Ważne są także osiągnięcia Gaussa w zakresie zastosowań matematyki. Wynalazł nowe metody obliczania orbit ciał niebieskich — wykorzystał je do znalezienia orbity Ceres (pierwsza planetoida, odkryta 1801 przez Giuseppe Piazziego), a następnie 1802 — orbity planetoidy Pallas (Theoria motus corporum in sectionibus conicis solem ambientium 1809). Stworzył teorię błędów pomiarowych, opartą na metodzie najmniejszych kwadratów (Theoria combinationis observationum erroribus minimis obnoxiae 1823), i zastosował ją m.in. do przeprowadzenia triangulacji dużych obszarów Królestwa Pruskiego. Zaobserwował prawidłowości prowadzące do rozkładu normalnego (rozkład Gaussa). Wynalazł magnetometr, co pozwoliło na rozszerzenie badań nad ziemskim magnetyzmem. Wspólnie z Wilhelmem Weberem wprowadził absolutny układ jednostek elektromagnetycznych i zbudował pierwszy w Niemczech telegraf elektromagnetyczny (1833), jednak nie opatentowali wynalazku. Inne osiągnięcia z zakresu fizyki teoretycznej: 1829 podał zasadę najmniejszego przymusu (zasada Gaussa), 1830 prowadził badania nad włoskowatością (zjawiska kapilarne), w okresie 1834–40 stworzył podstawy teorii potencjału, 1840 dał podstawy teorii konstrukcji obrazu optycznego przy przejściu promieni świetlnych przez układ soczewek.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia