Fulton Robert
 
Encyklopedia PWN
Fulton
[fụltən]
Robert Wymowa, ur. 14 XI 1765, Lancaster (stan Pensylwania), zm. 24 II 1815, Nowy Jork,
amerykański wynalazca, pionier praktycznej żeglugi parowej, malarz miniaturzysta.
Kalendarium
Urodził się 14 XI 1765 w Lancaster (stan Pensylwania). Od najmłodszych lat wykazywał zdolności artystyczne. Już jako kilkunastoletni chłopiec projektował wzory broni dla miejscowego rusznikarza. Gdy miał 17 lat przeniósł się do Filadelfii i pracował tam jako portrecista. Po 4 latach postanowił kształcić się u amerykańskiego malarza tworzącego w Londynie, B. Westa, i w tym celu pojechał do Londynu. W tym czasie w Anglii następowały burzliwe zmiany techniczne, ekonomiczne i społeczne związane z powstawaniem przemysłu fabrycznego i nowoczesnej cywilizacji przemysłowej — trwała rewolucja przemysłowa. Robert Fulton, kształcił się jako artysta, ale zafascynowany obserwowanymi zmianami przemysłowymi, od 1793 zwrócił się ku zagadnieniom technicznym. W 1796 pojechał do Francji, gdzie eksperymentował z parowym napędem statków rzecznych. W 1806 wrócił do USA. Stworzył tam udany parostatek, pierwszy zdolny do praktycznej żeglugi. W następnych latach Fulton projektował i budował we własnych zakładach mechanicznych, które założył w New Jersey, statki i promy parowe, kursujące głównie po rzekach wschodniej części USA. Zmarł 24 II 1815 w Nowym Jorku.
Nautillus
W 1796 Fulton napisał Treatise on the Improvement of Canal Navigation, którym bez powodzenia usiłował zainteresować władze amerykańskie i francuskie. Od 1797 próbował urzeczywistnić swe koncepcje łodzi podwodnej, budując w rewolucyjnej Francji, w latach 1798–1801 trzy kolejne wersje Nautilusa, napędzanego w zanurzeniu ręcznym propelerem, a w wynurzeniu składanym żaglem; ostatnia z nich, dwuosobowa, o żelaznym kadłubie długości 7,6 m, została wypróbowana VII 1801 w Breście (mogła przebywać w zanurzeniu 6 godzin). Okazała się jednak nieprzydatna do akcji bojowych. Następnie Fulton próbował przez dwa lata współpracować w tym samym celu z brytyjską marynarką wojenną, ale brak wyników praktycznych i zwycięstwa morskie Nelsona spowodowały zaniechanie tych prac, do których zresztą admiralicja brytyjska podchodziła nieufnie.
Narodziny żeglugi parowej
Prawdziwy sukces odniósł ostatecznie Fulton jako pionier praktycznej żeglugi parowej, nie wnosząc do niej właściwie własnych oryginalnych pomysłów, ale skutecznie urzeczywistniając już znane. Umiał dobrać odpowiednio proporcje (zwłaszcza w relacji statek-napęd) i tak obrazowo narysować bezpośrednim wykonawcom mechanizm, że potrafili go bezbłędnie wykonać (było to ważne w epoce, kiedy nie znano jeszcze żadnych zasad sporządzania dokumentacji technicznej).
Początki wszakże były trudne. Pierwszą, niezbyt udana próbę, przeprowadził przy wsparciu amerykańskiego ambasadora we Francji R. Livingstona 9 VIII 1803 na Sekwanie z parowcem wyposażonym w silnik o mocy 20 KM, z zakładów Boultona i Watta. Płynąc pod prąd, pokonał on w ciągu godziny niecałe 5 km (w propozycji złożonej Napoleonowi Fulton przewidywał 25 km/godzinę). Obserwowała to komisja uczonych francuskich, m.in. N.L. Carnot i G. Prony.
Po powrocie do USA, gdzie próbował zainteresować swymi projektami łodzi podwodnej prezydenta Jeffersona, ale niebawem, naglony przez Livingstona, zajął się budową parostatku. Stworzył wówczas bocznokołowiec (statek z pędnikiem w postaci kół łopatkowych umieszczonych po obu burtach), znany jako Clermont, długości 46 m i szerokości 4 m, którego dziewiczy rejs 17–19 VIII 1807 rzeką Hudson z Nowego Jorku do Albany uznaje się powszechnie za narodziny praktycznej żeglugi parowej (Clermont rozwijał prędkość 5 węzłów, tj. ok. 9 km/godzinę; pływał na trasie Nowy Jork–Albany; 1814 został wycofany z eksploatacji).
Zaprojektował też pierwszy parowiec, jaki pojawił się na Missisipi (1811), New Orleans, zbudowany w Pittsburgu, a 1814 stworzył pierwszy w dziejach parowy okręt wojenny Demologos (znany też pod nazwą Fulton the First). Łącznie był autorem 21 udanych parostatków.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia