fuga

fuga

[wł. < łac.],

muz. forma imitacyjna (imitacja), zarówno instrumentalna, jak i wokalna, o ściśle ustalonej liczbie głosów (2–8, najczęściej jednak 3-, 4- lub 5-głosowa), wykorzystująca różnorodne środki techniki polifonicznej, podporządkowane określonym założeniom tonalnym;

rozwinięta w XVIII w. z różnych form przeimitowanych, jak ricercar, capriccio, fantazja; w XIV–XV w. nazwa fuga oznaczała kanon, imitację. Fuga rozpoczyna jeden głos tematem (dux, proposta) podjętym imitacyjnie w odpowiedzi (comes, risposta) głosu drugiego przy jednoczesnym kontrapunkcie głosu pierwszego; podobnie wchodzą pozostałe głosy, tworzące ekspozycję fugi, czyli pierwsze przeprowadzenie; między tematem a odpowiedzią zachodzi stosunek harmoniczny toniczno-dominantowy; w dalszych przeprowadzeniach następują często zmiany tonacji, kontrapunktów, różne rodzaje imitacji i ich kombinacje (w końcowym ogniwie fugi często stretto); między przeprowadzeniami występują łączniki (także między wystąpieniami tematu) lub epizody; fugi mogą być 1-, 2- i wielotematowe; fuga występuje jako utwór samodzielny, bądź w cyklu z poprzedzającym ją preludium, toccatą, fantazją, także jako część cyklu sonatowego, wariacji, oratorium, opery, mszy; doskonały kształt artyst. osiągnęła fuga w dziełach J.S. Bacha (Kunst der Fuge); posługiwali się nią także kompozytorzy XIX i XX w., zwłaszcza w cyklicznych formach wok.-instrumentalnych; fugato, odcinek utworu muz., wprowadzający imitację tematu w poszczególnych głosach na wzór fugi, będący najczęściej jednym przeprowadzeniem; fughetta, mała fuga.

Bach Johann Sebastian, fuga: Fuga g-moll z Das wohltemperierte Klavier.