Franklin 
, ur. 17 I 1706, Boston, zm. 17 IV 1790, Filadelfia,
amerykański polityk, publicysta, filozof, wynalazca, jeden z największych uczonych XVIII w..
[frạ̈ŋklın]
Benjamin , ur. 17 I 1706, Boston, zm. 17 IV 1790, Filadelfia,
Franklin Benjamin
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 17 I 1706 w Bostonie. W 1727 utworzył w Filadelfii klub Junto (zaczątek Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego, założonego 1743), założył kilka drukarni, ufundował także szpital, przyczynił się do kulturalnego rozwoju miasta (stworzył zaczątek biblioteki miejskiej). W latach 1729–48 był właścicielem i wydawcą „Pennsylvania Gazette”, 1732–57 wydawał „Poor Richard’s Almanack”.
Naukowiec, filozof, wynalazca
Od 1748 Franklin poświęcił się pracy naukowej — łączył cechy badacza i praktyka; szczególnie duże znaczenie miały jego prace w dziedzinie fizyki, zwłaszcza nad elektrycznością; był twórcą pierwszej teorii elektryczności (Experiments and Observation on Electricity 1750); jako pierwszy wprowadził pojęcie elektryczności dodatniej i ujemnej, stwierdził, że ciała przyciągają się lub odpychają w zależności od znaku ładunku elektrycznego oraz że elektryzowanie polega na przepływie elektryczności; sformułował rządzącą tym zjawiskiem zasadę zachowania ładunku elektrycznego; wytłumaczył zasadę indukcji elektrostatycznej, odkrył niektóre podstawowe właściwości dielektryków; dowiódł doświadczalnie, że pioruny stanowią naturalne wyładowania elektrostatyczne (atmosferyczne); 1752 wynalazł piorunochron, skonstruował kondensator płaski (zapoczątkował łączenie kondensatorów w szereg). Podczas swych kilku podróży z Ameryki Północnej do Europy wykonał wiele pomiarów temperatury wody w O. Atlantyckim, które pozwoliły mu zlokalizować Prąd Zatokowy (Golfsztrom) i opublikować pierwszą pracę naukową dotyczącą tego prądu. Badał tory przemieszczania się cyklonów nad kontynentem Ameryki Północnej, a także wpływ wiatrów północno-wschodnich na klimat. Franklin zajmował się również medycyną, botaniką, ogrodnictwem i agronomią; wysunął pomysł zastosowania elektryczności do leczenia paraliżu, artretyzmu i innych chorób; 1756 zaprojektował soczewki dwuogniskowe; pierwszy zastosował sztuczny nawóz (był to gips). Współdziałał w utworzeniu 1751 Akademii, zalążka późniejszego The Pennsylvania State University; od 1756 był członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie. W filozofii przedstawiciel utylitaryzmu, zajmował się problematyką etyczną i społeczną, przedstawił model człowieka, który sam sobie wszystko zawdzięcza (angielski self-made-man), był przeciwny dziedzicznym przywilejom; w poglądach religijnych zwolennik deizmu.
Działalność polityczna
W latach 1736–51 był członkiem zgromadzenia kolonialnego Pensylwanii. Właściwą działalność polityczną rozpoczął 1754 jako delegat na kongres reprezentantów kolonii brytyjskiej w Albany, gdzie przedstawił plan unii kolonii w Ameryce Północnej, który stał się podstawą projektu Artykułów konfederacji i wieczystej unii; 1757 wysłany przez zgromadzenie Pensylwanii do Wielkiej Brytanii, pozostał tam do 1775 jako reprezentant Pensylwanii, Georgii i Massachusetts; 1775–76 członek Kongresu Kontynentalnego, wchodził w skład komitetu redagującego Deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych; 1776 wysłany z S. Deanem i A. Lee jako komisarz do Paryża; 6 II 1778 podpisał w imieniu Stanów Zjednoczonych traktat handlowy z Francją; 1778–85 poseł pełnomocny Stanów Zjednoczonych we Francji; członek komisji (wspólnie z J. Adamsem i J. Jayem) negocjującej warunki traktatu pokojowego z Wielką Brytanią, kończącego wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych 1775–83, podpisanego 1783 w Paryżu. W 1787 uczestniczył w konwencji konstytucyjnej, będąc współautorem Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Opublikował m.in.: The Way to Wealth (1757) — dzieło o tematyce społeczno-ekonomicznej, oraz autobiografię Żywot własny (1838, wydanie polskie 1960). Zmarł 17 IV 1790 w Filadelfii.
