Franciszek z Asyżu

Franciszek z Asyżu, Biedaczyna z Asyżu, Franciszek Seraficki, właśc. Giovanni Bernardone, święty, ur. ok. 1181, Asyż, zm. 3 X 1226, tamże (Porcjunkula),

włoski zakonnik i kaznodzieja; założyciel zakonów: franciszkanów, klarysek oraz tercjarzy.

Urodził się ok. 1181 w Asyżu.

Syn bogatego kupca i właściciela składu sukna; na chrzcie otrzymał imię Giovanni, lecz ojciec zwykł nazywać go Francesco; 1201–02 brał udział w wojnie Asyżu z Perugią, dostał się do niewoli, z której po roku wrócił schorowany; pragnął zostać pasowanym na rycerza i 1205 wyruszył do Apulii, lecz tajemnicza wizja w Spoleto zapoczątkowała przemianę wewnętrzną Franciszka; wrócił do Asyżu, rozpoczął posty i długotrwałe modlitwy oraz posługę trędowatym; odbył pielgrzymkę do Rzymu, a po powrocie pod wpływem (wg przekazu hagiograficznego) „głosu z krucyfiksu” odrestaurował 3 kaplice (San Damiano, San Pietro della Spina i Santa Maria degli Angeli) — ponieważ w tym celu wykorzystał pieniądze ojca, został przez niego wydziedziczony.

Utworzenie zakonów

Po rozstaniu z rodziną Franciszek rozpoczął pracę kaznodziejską, nawołując do surowego ubóstwa i miłości bliźniego. Zgromadził wokół siebie początkowo 12 zwolenników i w czasie pobytu 1209 lub 1210 w Rzymie uzyskał od papieża Innocentego III ustne zatwierdzenie reguły zakonu franciszkanów; Franciszek otrzymał wówczas święcenia diakonatu, a jego towarzyszom udzielono tonsury. Pierwsi franciszkanie powrócili do Umbrii i osiedlili się przy kaplicy Santa Maria degli Angeli (Matki Bożej Anielskiej) na terenie zw. Porcjunkulą. W 1208–10 i 1221–25 Franciszek przemierzał Włochy, głosząc potrzebę pokuty; 1211 powstał pierwszy konwent w Bolonii; 1212 Klara z Asyżu przyjęła z rąk Franciszka habit, co dało początek zakonowi „ubogich pań” (klaryski); 1215 zorganizował pierwszą kapitułę generalną zakonu w Porcjunkuli; 1217 wysłał braci na misje do Niemiec, Węgier, Hiszpanii, Francji i Syrii, 1219 — do Maroka; sam wyruszył 1219 w podróż misyjną do Egiptu, nawiedził Ziemię Świętą, głosił kazania „niewiernym” i zjednał sobie przyjaźń sułtana Damietty. Opracował zasady życia chrześc. dla świeckich, czym zapoczątkował ruch tercjarzy franciszkańskich (III zakon pokutników); 1221 zgromadził kolejną kapitułę generalną zakonu franciszkanów (liczyli już ok. 5 tysięcy braci) i zredagował, przy współudziale kardynała Ugolino, nową regułę, której druga wersja (Bullata) została zatwierdzona 1223. Franciszek prawdopodobnie wziął udział w obradach Soboru Laterańskiego I i urządził w grocie w Greccio misterium na Boże Narodzenie (żywy obraz stajenki betlejemskiej). W 1224, podczas modlitwy na górze La Verna w Apeninach, został naznaczony stygmatami; otrzymane blizny odpowiadały 5 ranom Chrystusa. W 1225, kiedy przebywał u klarysek, w pustelni znajdującej się w ogrodzie przy kościele San Damiano, napisał Pieśń słoneczną. Schorowany, leczył się w Rieti, Sienie i Asyżu. W 1224 napisał list do przełożonych o kulcie Eucharystii. W 1226 nie brał już bezpośredniego udziału w kapitule zakonu. W sierpniu napisał testament duchowy i kazał się przenieść do Porcjunkuli, gdzie kilka tygodni później, 3 X 1226, zmarł. Papież Grzegorz IX kanonizował Franciszka 16 VII 1228.

Kult Franciszka

Kult Franciszka sięgnął daleko poza Kościół katolicki i upowszechnił się wśród chrześcijan, a także wyznawców innych religii. Osobowość Franciszka stała się źródłem fascynacji (franciszkanizm) dla poetów (w Polsce np.: J. Kasprowicz, L. Staff, K.K. Baczyński, K. Iłłakowiczówna), pisarzy (R. Brandstaetter, W. Łysiak), malarzy (Tycjan, A. Dürer), muzyków (O. Messiaen) i reżyserów filmowych (F. Zeffirelli, B. Bertolucci). Franciszek pozostawił konkretny wzór świętości i szczególny sposób poszukiwania Boga, widzenia go w istotach żywych i w przyrodzie oraz niezachwiane dążenie ku niemu.

Do grobu Franciszka pielgrzymowali papieże, m.in. Jan Paweł II (1979, 1982). Patronat Franciszka uzyskało wiele miast, m.in.: Bolonia, Perugia, Mesyna, San Francisco, Genewa; 1916 Benedykt XV ogłosił Franciszka patronem Akcji Katolickiej, 1939 Pius XII — głównym patronem Włoch (wraz ze św. Katarzyną ze Sieny), 1952 został patronem kupców, 1979 Jan Paweł II, na prośbę międzynarodowego stowarzyszenia Plannig Environmental and Ecological Institiute for Quality Life, ogłosił Franciszka patronem ekologii i ekologów.

W sztukach plastycznych

Sceny z życia Franciszka są jednym z najpopularniejszych tematów w sztuce. W ikonografii świętego można wyróżnić 2 okresy: od XIII w. do reformacji i po soborze trydenckim (1563). Początkowo święty był przedstawiany w habicie franciszkańskim związanym sznurem z 3 węzłami, symbolizującymi cnoty czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, oraz ze stygmatami na rękach, nogach, boku. Wśród najpopularniejszych w tym czasie scen z jego legendy były: wyrzeczenie się majątku, zaślubiny z Panią Biedą, zatwierdzenie reguły zakonu przez papieża Innocentego III, kazanie do ptaków, stygmatyzacja, śmierć i pogrzeb. Podstawowym dziełem należącym do pierwszego nurtu ikonografii jest cykl Giotta di Bondone z bazyliki w Asyżu (ok. 1296–1307). Po soborze trydenckim miejsce uśmiechniętego zakonnika zajęła postać ascety, jako dodatkowy atrybut pojawiła się czaszka. To nowe przedstawienie było popularne zwłaszcza w Hiszpanii (El Greco, F. Zurbaran). Zniknęły odwołania do radosnych anegdot związanych z Franciszkiem, natomiast pojawiły się sceny mistyczne, m.in.: św. Franciszek biorący na ręce Dzieciątko, Chrystus schylający się z krzyża do św. Franciszka, ostatnia komunia święta. Święto: 4 X (we Włoszech również święto państwowe od 1958).

Franciszek z Asyżu

Cimabue, Święty Franciszek z Asyżu, fragment fresku z dolnego kościoła Św. Franciszka w Asyżu, koniec XIII w.

Papież Honoriusz III zatwierdza nową regułę zakonu św. Franciszka z Asyżu, 1223 (zw. Secunda), jeden z cyklu fresków Ghirlandaio: Sceny z życia św. Franciszka w kościele Santa Trinità, Florencja