Franciszek Józef I

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Franciszek Józef I, z dynastii habsbursko-lotaryńskiej, ur. 18 VIII 1830, zamek Schönbrunn k. Wiednia, zm. 21 XI 1916, tamże,

cesarz Austrii, król Węgier.

Urodził się 18 VIII 1830 w zamku Schönbrunn koło Wiednia. Był synem arcyksięcia Franciszka Karola i Zofii, córki króla Bawarii, Maksymiliana I Józefa.

Przeciw Wojnie Ludów

Został wprowadzony na tron przez siły kontrrewolucyjne, zmierzające do zahamowania reform Wiosny Ludów i do nawrotu absolutyzmu. W jego imieniu tłumiono ruchy rewolucyjne we Włoszech oraz pokonano, z wydatną rosyjską pomocą, powstania na Węgrzech. Konstytucję, którą po rozwiązaniu sejmu w Kromieryżu 1849 sam nadał, odwołał tzw. Patentem sylwestrowym 31 XII 1851 i z pomocą ministra F. Schwarzenberga dokonał powrotu do absolutyzmu; decyzje te uczyniły go niepopularnym; 1853 uniknął śmierci z rąk węgierskiego zamachowca. Po śmierci Schwarzenberga Franciszek Józef zdecydował się nie obsadzać stanowiska premiera, by osobiście przejąć kierowanie państwem. W polityce wewnętrznej popierał reformy gospodarcze rozpoczęte przez ministra K. Brucka oraz reformy oświatowe ministra L. Thuna; doprowadził 1855 do konkordatu ze Stolicą Apostolską, co stanowiło zerwanie z tradycyjną od czasów cesarza Józefa II polityką przewagi państwa nad Kościołem. Za jego rządów w Wiedniu miejsce starych fortyfikacji zajęły nowoczesne arterie komunikacyjne, ozdobione wieloma monumentalnymi budowlami.

Polityka zagraniczna

W polityce zagranicznej, której kierownictwo przejął, poniósł wiele niepowodzeń. Doprowadził do izolacji Austrii w czasie wojny krymskiej 1853–56, gdyż nie stanął ani po stronie Rosji, której utrudnił ekspansję na Bałkanach, ani po stronie koalicji; dopuścił wówczas do sojuszu Piemontu z Francją, co wzmocniło włoskie dążenia wyzwoleńcze. Klęski w wojnie włoskiej 1859, w czasie której osobiście dowodził armią austriacką, doprowadziły do utraty Lombardii, a zjednoczone niebawem Włochy zajęły wobec Austrii wrogą postawę. Kryzys polityczny i gospodarczy skłonił Franciszka Józefa do zmian ustrojowych; odwołał zwolennika rządów absolutnych ministra A. Bacha, a do grona swych doradców powołał nowych polityków, m.in. A. Gołuchowskiego. Na podstawie aktów konstytucyjnych, w tym Dyplomu październikowego (1860) i Patentu lutowego (1861), wkroczył na drogę monarchii konstytucyjno-parlamentarnej. Klęska w wojnie z Prusami 1866 (wojna austriacko-pruska 1866) spowodowała utratę hegemonii w Niemczech na rzecz Prus. Z Węgrami, pozostającymi od 1848 w opozycji, doszło 1867 do ugody, na mocy której powstała dualistyczna monarchia austro-węgierska. W tymże roku Austria uzyskała konstytucję, która obowiązywała do 1918. Franciszek Józef nie zrezygnował z polityki ekspansji na Bałkanach; Austro-Węgry 1878 okupowały, a 1908 anektowały Bośnię i Hercegowinę, co wywołało ostry konflikt z Serbią. Pogłębiał się też konflikt z Rosją. W V 1882 zostało zawarte przymierze z Niemcami i Włochami (trójprzymierze), co doprowadziło monarchię habsburską do I wojny światowej. Zmarł 21 XI 1916 w Schönbrunn koło Wiednia.

Popularność w Galicji

Wieloletnie, pracowite panowanie Franciszka Józefa, liberalna z czasem polityka wewnętrzna, a także nieszczęścia osobiste (samobójstwo syna, arcyksięcia Rudolfa 1889, tragiczna śmierć żony, cesarzowej Elżbiety 1898) przysporzyły mu popularności, także w Galicji, która pod jego rządami zyskała rozległą autonomię.

Bitwa pod Solferino, 24 VI 1859, obraz namalowany przez Carlo Bossoli — Museo di Risorgimento, Paryż

Franciszek Józef I przyjmuje Wilhelma II i delegację niemieckich książąt, 1908, obraz F. von Matscha — Schönbrunn