Fitzgerald Francis Scott Key

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Fitzgerald

[fıtsdżẹr^əld]

Francis Scott Key , ur. 24 IX 1896, Saint Paul (stan Minnesota), zm. 21 XII 1940, Hollywood,

główny amerykański pisarz „epoki jazzu”, prawdziwy symbol „straconego pokolenia”.

Urodził się 24 IX 1896 w Saint Paul (stan Minnesota) w mieszczańskiej rodzinie pochodzącej z Irlandii. Nie ukończywszy studiów na elitarnym uniwersytecie w Princeton, w latach 1917–19 odbył służbę wojskową, a w 1920 ożenił się z pisarką Zeldą Sayre, która wkrótce zapadła na schizofrenię.

O „epoce jazzu”

Dzięki opowiadaniom (napisał ich ok. 160), publikowanym najpierw w czasopismach, a następnie zebranym w tomach, m.in. Flappers and Philosphers (1920), Tales of the Jazz Age (1922), All the Sad Young Man (1926), Taps at Reveille (1935) rychło osiągnął sukces i powodzenie finansowe. W swoim debiucie powieściowym Po tej stronie raju (1920, wydanie polskie 1992), utrzymanym w romantycznym nastroju, z ironicznym dystansem odtworzył klimat i styl „epoki jazzu”, a w swej drugiej powieści Piękni i przeklęci (1922, wydanie polskie 1996) połączył wizerunki amerykańskich wyższych sfer początków stulecia z wątkami autobiograficznymi — niezwykłymi losami swego małżeństwa.

Amerykańskie marzenie

W latach 1924–31 mieszkał i tworzył w Paryżu i na riwierze francuskiej, gdzie zaprzyjaźnił się z E. Hemingwayem i G. Stein, tam też napisał utwór swego życia — powieść Wielki Gatsby (1925, wydanie polskie 1962, ekranizacja 1974 J. Claytona), uznaną za najpełniejszy wyraz rozczrowań i konfliktów psychologiczno-moralnych, odznaczającą się mistrzowską narracją, prowadzoną przez młodego przyjaciela tytułowego bohatera, który uosabia złudną wartość „amerykańskiego marzenia” w latach 20., w okresie prohibicji.

Schyłek twórczości

Pogłębiająca się choroba żony i spowodowany nią alkoholizm poważnie osłabiły zdolności twórcze pisarza, choć pewien sukces odniosła jeszcze nawiązująca do osobistych przeżyć powieść Czuła jest noc (1934, wydanie polskie 1967), o nieodwzajemnionej miłości psychiatry do swej dawnej pacjentki — schizofreniczki. W 1937 Fitzgerald przeniósł się do Hollywood, gdzie rozpoczął pisanie scenariuszy filmowych. Tam też, prawie w nędzy i zapomnieniu, zmarł na chorobę serca 21 XII 1940. Pośmiertnie ukazała się nieukończona powieść Ostatni z wielkich (1941, wydanie polskie 1975, ekranizacja 1976 E. Kazana), oparta na jego doświadczeniach jako scenarzysty. Twórczość Fitzgeralda w dużej mierze opartą na wątkach autobiograficznych cechują pewne stałe motywy: kult młodości i erotyzmu, walka pokoleń, prohibicja, fascynacja literaturą, powojenne rozczarowania i nieszczęśliwa miłość. Polskie wybory: Odwiedziny w Babilonie (1963), Diament wielki jak góra (1973), Piękność Południa (1981), Ona i on (1994), Zasadzki szczęścia (1996).