filologia
dział nauk humanist. obejmujący badanie języka i jego wytworów, w tym także literatury danego narodu lub kręgu kulturowego.
[gr. philéō ‘lubię’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’],
filologia
Encyklopedia PWN
Przedmiotem badań filologii jest tekst, celem — jego komentowanie i interpretacja, metodą — nauk. badanie tekstu dążące do: ustalenia autorstwa i chronologii (analiza właściwości językowych, określenie przynależności gatunkowej), nadania poprawnego kształtu, opracowania objaśnień rzeczowych (realiów), przygotowania kryt. edycji tekstu. Filologię zapoczątkowali sofiści; jej właściwy rozwój (od III–II w. p.n.e.) spowodowały badania gr. zabytków lit. (gł. dzieł Homera) przeprowadzane w Egipcie i w Azji Mniejszej; gł. ośr. — Aleksandria (Arystarch z Samotraki, uznawany za „ojca filologii”) i Pergamon (Krates z Mallos). W staroż. Rzymie filologia rozwijała się zwłaszcza II w. p.n.e.–I w. n.e. Pojmowana w starożytności jako dyscyplina nauk. ogarniająca całokształt wiedzy o kulturze narodu, przestała się rozwijać w średniowieczu, zainicjowana ponownie przez pisarzy renes. jako nauka zajmująca się jedynie antycznym światem gr.-rzym. (m.in. J.C. i J.J. Scaligerowie, Erazm z Rotterdamu, później R. Bentley); w końcu XVIII w. rozwijała się gł. w Niemczech (systematyzacja podstawowych pojęć teoret. i metodol.; wydawnictwa sumujące dorobek badań okresu staroż.). W pocz. XIX w. nastąpiły zmiany dotyczące funkcji i zakresu filologii: 1) wyodrębnienie się nowej dyscypliny nauk. językoznawstwa, 2) odkrycie literatury lud., która jako anonimowa i nie utrwalona w piśmie nie została objęta badaniami filol., 3) rozbicie jednolitości filologii: filologia klasyczna, neofilologia, z jednoczesnym uformowaniem się dyscyplin pokrewnych (np. orientalistyki). Filologia w XIX w. wspomagała gł. inne kierunki badawcze, podejmując niekiedy problemy nie wchodzące w zakres jej badań: historycznolit. (tzw. szkoła filologiczno-historyczna) czy artyst. (tzw. szkoła paryska, m.in. J. Bédier); współcześnie metody filologii dotyczące nauk. krytyki tekstu mają zastosowanie we wszystkich naukach humanist. posługujących się tekstami. Potocznie termin używany na określenie kierunku odpowiednich studiów humanist. (np. filologia polska — polonistyka, filologia rosyjska — rusycystyka, filologia angielska — anglistyka).
