eutanazja
 
Encyklopedia PWN
eutanazja
[gr., ‘dobra śmierć’],
powodowane współczuciem pozbawienie życia nieuleczalnie chorego człowieka na jego żądanie (pojęcie stworzone przez F. Bacona).
Rozróżnia się: eutanazję czynną (śmierć jest spowodowana określonym działaniem) i bierną (śmierć następuje na skutek zaniechania terapii podtrzymującej życie) oraz eutanazję dobrowolną (kiedy występuje świadoma prośba o spowodowanie śmierci) i niedobrowolną (gdy chory nie jest w stanie wyrazić takiej prośby, np. jest nieprzytomny), eutanazję bezpośrednią, gdy podjęte działanie lub zaniechanie bezpośrednio zmierza do skrócenia życia chorego, oraz eutanazję pośrednią, gdy podjęte działanie ma na celu uśmierzenie bólu, jednak drugim, niezamierzonym, ale i nieuniknionym skutkiem jest skrócenie życia chorego.
Termin eutanazja bywa błędnie używany, najczęściej w odniesieniu do niektórych ludobójczych praktyk nazistowskich. W III Rzeszy eutanazją (niem. Gnadetod) fałszywie nazywano masowe zabijanie osób psychicznie chorych i kalek. Z inicjatywą eutanazji wystąpił Hitler na początku wojny i powierzył jej kierowanie Ph. Bouhlerowi i K. Brandtowi; za wykonanie akcji (kryptonim T-4), w wyniku której zginęło ok. 70 tys. osób, byli odpowiedzialni lekarze, m.in. V. Brach, K. Gebhardt, W. Höven, J. Mrugovsky, W. Sievers; zginęło również wielu więźniów hitl. obozów koncentracyjnych (akcja pod kryptonimem 14f13) niezdolnych do pracy ze względu na zły stan zdrowia; na okupowanych ziemiach pol. hitlerowcy w ramach eutanazji dokonali mordów m.in. w Chełmie, Choroszczy, Kocborowie, Kościanie. W procesie lekarzy toczącym się przed Amer. Trybunałem Wojsk. w Norymberdze (X 1946–VIII 1947) wszyscy wyżej wymienieni zostali skazani na karę śmierci (wyroki wykonano).
Etyczny spór o eutanazję (powiązany ze sporem o samobójstwo), zw. sporem o prawo do godnej śmierci, trwa od czasów staroż. Grecji, chociaż nieznane były wówczas nowoczesne pojęcia eutanazji i samobójstwa. Platon i Arystoteles wyrażali poparcie dla dobrowolnego zakończenia bezsensownych cierpień, pitagorejczycy zaś bezwzględnie przeciwstawiali się prawu człowieka do odbierania sobie życia, natomiast ideę śmierci godnej, łagodnej i pełnej tym samym chwały głosił Cyceron. Bezwzględny zakaz skracania ludzkiego życia obowiązuje w hinduizmie, a także w klas. odmianach judaizmu i buddyzmu. Filozofowie chrześc. (zwłaszcza św. Augustyn) już w V w. potępiali samobójstwo oraz wszelkie zabijanie człowieka niewinnego; od tamtych czasów stanowisko Kościoła pozostało niezmienione, jeśli chodzi o eutanazję czynną i wspomagane samobójstwo, natomiast od czasów Piusa XII jest dopuszczalne odstąpienie od stosowania środków podtrzymujących życie, jak również nawet ryzykowne podawanie środków uśmierzających ból. Współcześnie filozofowie katol. oraz część protest. krytykują próby legalizacji eutanazji; niektórzy jednak teologowie protest. (np. J. Fletcher) uzasadniają stosowanie eutanazji miłością bliźniego. Wśród zwolenników eutanazji dominują utylitaryści.
Współcześnie eutanazja czynna jest przestępstwem. Ustawodawstwo karne albo przewiduje uprzywilejowane przestępstwo eutanazji (np. Niemcy, Włochy, Portugalia), albo milczy na ten temat, wtedy eutanazja jest traktowana jak zabójstwo z premedytacją (np. Francja, Hiszpania, Szwecja). Eutanazja czynna nie jest karalna w Holandii (ustawa Parlamentu Hol. z 2000). W Polsce eutanazja na żądanie pacjenta i pod wpływem współczucia dla niego jest przestępstwem i to zarówno w formie czynnej, jak i biernej, a także pośredniej.
Bibliografia
E. KÜBLER-ROSS Rozmowy o śmierci i umieraniu, Warszawa 1979;
Eutanazja: Perspektywa religijno-medyczno-prawna, etyka kresu życia, red. B. Siwek, Lublin 1996.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia