Erazm z Rotterdamu, łac. Erasmus Desiderius Rotterodamus, od XVII w. określany także jako Gerhard Gerhards, ur. 28 X 1467, Rotterdam, zm. 12 VI 1536, Bazylea,
filolog, filozof, pisarz i teolog, zwany księciem humanistów epoki odrodzenia.
Erazm z Rotterdamu
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 28 X 1467 w Rotterdamie. Przeznaczony do stanu duchownego, młodość spędził w klasztorach Niderlandów i północnej Francji; 1488 złożył w Steyn (k. Goudy) profesję zakonną i 1492 przyjął święcenia kapłańskie. Dzięki znajomości łaciny i literatury został sekretarzem bpa Henrica de Bergis w Cambrai, który pomógł mu odbyć studia na Sorbonie. W Lowanium przez kilka lat studiował język grecki. W 1499 wyjechał do Anglii, gdzie zaprzyjaźnił się z Th. More’em. Do 1521 wiele podróżował, był m.in. w Paryżu, we Włoszech (w Turynie 1506 uzyskał doktorat z teologii, nawiązał kontakty z Akademią Florencką), 1509 objął katedrę języka greckiego w Cambridge. W 1521, osiadłszy w Bazylei, rozwijał ożywioną działalność literacka i wykładową; 1529, gdy w Bazylei zwyciężyła reformacja, przeniósł się do katolickiego Fryburga. Pomimo słabego zdrowia przez całe życie intensywnie pracował naukowo, torując drogę odrodzeniu we wszystkich dziedzinach humanistyki. Ze względu na autorytet erudyty zapraszano go na dwory i uniwersytety, a jego dzieła stały się najbardziej poszukiwanymi.
Reformator obyczajów i religii
Piętnując nadużycia duchownych (m.in. korupcję, handel relikwiami) i występując przeciw współczesnym wersjom scholastyki, głosił umiłowanie wolności, prostoty i pokoju, zabiegał o pogłębienie duchowej więzi z Jezusem Chrystusem przez modlitwę i dobre uczynki; mimo krytycznego stosunku do postępowania wielu dostojników Kościoła, nie przystąpił do ruchu reformacyjnego; prowadził słynną polemikę z M. Lutrem, broniąc wolności woli ludzkiej i wartości uczynków człowieka (De libero arbitrio diatribe 1524). Wniósł także znaczny wkład do filologicznej krytyki tekstu biblijnego, przygotował greckie wydanie Nowego Testamentu, z łacińskiego przekładu i komentarzami (1516), z którego tłumaczył Luter, oraz krytycznego wydania dzieł klasyków (m.in. Arystotelesa, Seneki Młodszego, Cycerona) i Ojców Kościoła (m.in. Ambrożego, Augustyna, Bazylego, Hieronima, Ireneusza).
Jako filolog Erazm położył duże zasługi dla ożywienia studiów hellenistycznych, w klasycznej rozprawie De recta latini graecique sermonis pronunciatione ustalił m.in. powszechnie dziś przyjętą wymowę wyrazów greckich (tzw. etacyzm). Swymi pismami wywarł ogromny wpływ na kształtowanie się epoki odrodzenia.
Pochwała głupoty
Był autorem dzieła Pochwała głupoty (1509, wydanie polskie 1875, nowy przekład 1953), będącego satyrą na wychowanie młodzieży i ówczesne szkolnictwo zdominowane przez duchowieństwo (przełożonego jeszcze za życia autora na wiele języków europejskich) oraz zbioru dialogów na tematy religijne, obyczajowe, pedagogiczne i literackie — Rozmowy (polski wybór 1969); pozostawił bogatą korespondencję z najwybitniejszymi ludźmi swych czasów. Z Polską Erazm utrzymywał ożywione stosunki, a jego prace i wymiana poglądów z humanistami polskimi odegrały doniosłą rolę także w dziejach polskiej kultury. Zmarł 12 VI 1536 w Bazylei.
Inne prace: Podręcznik żołnierza Chrystusowego nauk zbawiennych pełny (1502, wydanie polskie 1964), Adagia (1508, polski wybór 1973), Rozmowy potoczne (1518, wydanie polskie 1962); wybory polskie: Korespondencja Erazma z Rotterdamu z Polakami (wydanie polskie 1965), Trzy rozprawy: Zachęta do filozofii chrześcijańskiej, Metoda prawdziwej teologii, Zbożna biesiada (wydanie 2 poprawione i uzupełnione 1990); Wybór pism (1992).
