ekumenizm

ekumenizm, ekumenia

[gr.],

dzieło pojednania i zjednoczenia Kościołów chrześcijańskich i samych chrześcijan.

E. ma sprzyjać dialogowi i umożliwiać współpracę opartą na wzajemnym zrozumieniu i tolerancji, propagować porozumienie, a w dalszej perspektywie przywrócenie jedności doktrynalnej, sakramentalnej i organizacyjnej chrześcijan; warunkiem wzajemnego zbliżenia ma być również nawiązywanie dialogu z niechrześcijanami i niewierzącymi. Katolickie zasady e. sformułował Sobór Watykański II. Tendencje ekumeniczne po raz pierwszy ujawniły się w XIII–XV w. (Sobór Lyoński II, sobór florencki), jednak początek nowoczesnego ruchu ekumenicznego miał miejsce w XIX w. w kręgach Kościołów protestanckich. Ich pionierami byli teologowie protest., gł. N. Söderblom i J. Mott, którzy propagowali jednocześnie jedność, misyjność i odnowę chrześcijaństwa. Uzasadnienie teol. dał ruchowi szwajc. pastor luterański i teolog K. Barth. Ruch ekumeniczny ujęto w struktury organiz. podczas Świat. Konferencji Misyjnej w Edynburgu (1910), która miała położyć kres rywalizacji w zdobywaniu nowych wyznawców. W jej wyniku ukształtowały się 3 nurty e.: misyjny — zorganizowany w Międzynar. Radzie Misyjnej (1921), doktrynalny — skupiony w Komisji Wiara i Ustrój (konferencje w Lozannie 1927 i Edynburgu 1937) oraz praktyczny — skoncentrowany w Komisji Życie i Działalność, czyli Praktycznego Chrześcijaństwa (konferencje w Sztokholmie 1925 i Oksfordzie 1934, 1937). Nurt doktrynalny i praktyczny zorganizowały 1938 w Utrechcie wspólną konferencję, której celem było opracowanie statutu organizacji ekumenicznej, mogącej skupić wszystkie Kościoły. Organizację tę powołano w Amsterdamie 1948, podczas konferencji ekumenicznej z udziałem 147 Kościołów, jako Światową Radę Kościołów (ŚRK) z siedzibą w Genewie. Działalność ekumeniczną prowadzą również inne, niezależne od niej, związki i organizacje (np. Eur. Konferencja Kościołów, zw. nyborską). Wspólną podstawę teol. Kościołów zrzeszonych w ŚRK stanowi przede wszystkim uznanie bóstwa i zbawczej roli Jezusa Chrystusa. Oprócz problematyki teol. i ściśle rel., ruch ekumeniczny podjął po II wojnie świat. również ważkie zagadnienia społ. i polit., a zwłaszcza sprawy pokoju, rozbrojenia, zakazu użycia broni jądrowej. W Polsce działa od 1946 (pocz. jako Tymczasowa Rada Ekumeniczna w Polsce) Polska Rada Ekumeniczna, skupiająca Kościół Ewangelicko-Augsburski, Autokefaliczny Kościół Prawosł., Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Polskokatol., Kościół Starokatolicki Mariawitów, Kościół Pol. Chrześcijan Baptystów, Kościół Metodystyczny. Po stronie katol., fr. ksiądz P. Couturier (1881–1953) stworzył formułę oktawy modlitewnej w intencji jedności chrześcijan, która przyczyniła się do ogłoszenia świat. tygodnia modlitwy o jedność chrześcijan (18–25 stycznia 1935). Kościół katol., początkowo niechętny e., zmienił swój stosunek do ruchu dopiero podczas Soboru Watykańskiego II. Uchwalono Dekret o ekumenizmie (Unitatis redintegratio, 1964), w którym bardzo wszechstronnie potraktowano problem zjednoczenia, przyznając jednocześnie, że rozłamy w chrześcijaństwie nastąpiły zarówno z winy niekatolików, jak i katolików. Braci odłączonych nie nazywa już heretykami ani schizmatykami, lecz uważa za członków rzeczywistej, choć niedoskonałej wspólnoty (sakramentalna wspólnota wiary w Chrystusa przez chrzest). E. jest rozumiany jako ruch mający charakter autentycznego dialogu, w którym nie chodzi o zwykły powrót Kościołów niekatol. do Kościoła katol. lub też zbliżenie tylko wspólnot kośc. jako takich. Istotą jest dążenie do wewn. przemiany, która pozwoli zachować pozytywną chrześc. przeszłość a także bogactwo innych Kościołów. Kościół przyszłości w pewnym sensie będzie innym Kościołem niż obecny Kościół katol. w jego dzisiejszej historycznie uwarunkowanej formie. Kościół katol. podjął dialog ze ŚRK i przedstawicielami innych wyznań. Szczególną rolę odegrał tutaj pontyfikat Jana XXIII, w czasie którego nastąpiła zmiana w dotychczasowej negatywnej ocenie ruchu ekumenicznego przez Watykan. Jego dążenie do tzw. aggiornamento (uwspółcześnienia) sprawiło, że rzym. katolicyzm angażuje się w dzieło e. integralnego. Sprawami e. w Kościele katol. zajął się (powołany 1960 przez Jana XXIII) Sekretariat do spraw Jedności Chrześcijan połączony 1974 przez Pawła VI z Komisją do Spraw Stosunków Rel. z Judaizmem. Obserwatorzy watykańscy wzięli udział w III zjeździe ŚRK w New Delhi (1961). W 1964 miało miejsce hist. wydarzenie — pojednanie między papieżem Pawłem VI a patriarchą Konstantynopola Atenagorasem, a 7 XII 1965 nastąpiło odwołanie przez każdego z nich ekskomunik, którymi Kościoły prawosł. i katol. były wzajemnie obłożone od 1054. Kierunek porozumienia znalazł szczególny wyraz w programie działania papieża Jana Pawła II, będącego wielkim orędownikiem idei e. Z jego inicjatywy odbyły się ekumeniczne międzyrel. spotkania modlitewne, w których uczestniczyli chrześcijanie, żydzi i muzułmanie (pierwsze odbyło się 1986 w Asyżu). Zgodnie z wolą papieża, ekumeniczny wymiar miały obchody Roku Jubileuszowego 2000, zarówno w Watykanie, jak i na szczeblu Kościołów lokalnych. Rezultatem ruchu ekumenicznego są kontakty międzywyznaniowe różnych Kościołów i wspólnot wyznaniowych, a ekumeniczne dążenie do porozumienia ma istotny wpływ na rozwój dialogu międzyreligijnego. Podjęto również rozmowy i spotkania między przedstawicielami Kościołów chrześc. i in. religii współcz. (buddyzm, hinduizm, dźinizm, sikhizm, shintō, taoizm, rodzime religie Afryki, islam, judaizm i in.) w celu rozwijania tolerancji oraz wzajemnego poznania i współpracy w zakresie wspólnych wartości humanist. i wymiany tych wartości rel., które mogą wzbogacić wyznawców poszczególnych Kościołów i religii; spotkania odbyły się m.in. w Kandy (Sri Lanka) 1967, Kairze 1971, Kioto 1973, Trypolisie (Libia) 1976, Kinszasie 1978; miały również miejsce sesje Świat. Parlamentu Rel. w Chicago (w 2. sesji 1993 uczestniczyło 6 tys. duchownych, reprezentujących 125 wyznań).

Bibliografia

K. KARSKI Dążenia ekumeniczne we współczesnym świecie, Warszawa 1974;

R. MCAFEE BROWN Rewolucja ekumeniczna. Wokół zagadnień katolicko-protestanckiego dialogu, Warszawa 1970;

W. PIECHOTA Misje a ekumenizm w świetle doświadczeń Kościołów od Konferencji Misyjnej w Edynburgu i według II Soboru Watykańskiego, Lublin 1979.

Jan Paweł II podczas Światowego Dnia Modlitwy o Pokój w Asyżu, 1986

Jan Paweł II wraz z prymasem anglikańskim George’em Careyem, arcybiskupem Canterbury i przedstawicielem prawosławnego Patriarchatu Ekumenicznego Atanazym, metropolitą Helioupolis i Theira, otwiera Drzwi Święte rzymskiej bazyliki Św. Pawła za murami podczas nabożeństwa ekumenicznego w Roku Jubileuszowym, 18 I 2000