Eckhart Johannes

Eckhart

[ẹkha^rt],

Eckehart, Johannes , zw. Meister Eckhart, Mistrz Eckhart, ur. ok. 1260, Hochheim (Turyngia), zm. między 1327 a 1329, Awinion lub Kolonia(?),

filozof, teolog, twórca nadreńskiej szkoły duchowości.

Urodził się ok. 1260 w Hochheim (Turyngia). Był potomkiem rycerskiego rodu. Po wstąpieniu 1277 do zakonu dominikanów w Erfurcie odbył studia filozoficzno-teologiczne w Paryżu, a od 1280 w Kolonii. Następnie wykładał w Paryżu, a po powrocie był przeorem erfurckiego konwentu. Lata 1302–03 spędził w Paryżu — po uzyskaniu tytułu magistra teologii, objął katedrę na uniwersytecie w Paryżu. W 1303 wrócił do Niemiec i został pierwszym dominikańskim prowincjałem Saksonii, a 1307 ponadto generalnym wikariuszem prowincji czeskiej. W 1311 na polecenie kapituły generalnej wyjechał do Paryża, gdzie prowadził wykłady i rozpoczął przygotowywanie syntezy filozoficzo-teologicznej Opus tripartitum. W 1314 udał się do Strasburga, został wykładowcą Studium Generalnego w Strasburgu, a od 1322 w Kolonii. Cieszył się opinią znakomitego kaznodziei i wykładowcy w języku zarówno łacińskim, jak i niemieckim. Głównym ośrodkiem jego działalności była Kolonia i tu właśnie jego mistycyzm sprowadził na niego oskarżenia o herezję. Wszczęty przeciwko niemu proces inkwizycyjny zakończył się wyrokiem skazującym, od którego odwołał się 1327 do papieża w Awinionie. Zmarł między 1327 a 1329 w Awinionie lub Kolonii(?), przed zapoznaniem się z decyzją papieża. Jan XXII wydał 27 III 1329 bullę, w której 17 tez Eckharta uznano za heretyckie, a 11 za podejrzane o herezję.

Dzieła łacińskie Eckharta opublikowano 1886. Sławę i rozgłos przyniosły mu, znane z odpisów, kazania niemieckie, których treści wpłynęły nie tylko na myśl filozoficzną i religijną, lecz również na kulturę niemiecką. Dzięki kazaniom zyskał miano patriarchy niemieckiej filozofii i ojca niemieckiej spekulacji. Pod wpływem myśli Eckharta pozostawali m.in.: J. Tauler, H. Suzo, J. Ruysbroeck.

Bóg i Boskość

Tym, co pierwsze i najwyższe jest, według Eckharta, Boskość pojmowana po neoplatońsku jako ponadbytowe „jedno”, jako to, co jest nie do określenia i nie do pojęcia, bezimienne, a jako najwyższa doskonałość nie działa i nie objawia siebie. Eckhart — wykraczając poza neoplatonizm — uznaje Boskość za rozum, przez co wpisuje w nią pewną aktywność oraz historyczność. Boskość jako rozum poznaje siebie — to, czym ona jest, ukazuje się w Bogu będącym więc czymś różnym od Boskości oraz w powołanym przez niego do istnienia świecie. Bóg odróżnia się od Boskości działaniem; jest Bogiem tylko przez stwarzanie świata (Bóg bez stworzeń to Boskość). Samostwarzanie się Boga — w tej zbliżonej do panteizmu koncepcji — jest tutaj zarazem stwarzaniem świata. W tym sensie Eckhart mówi o tym, iż „Bóg staje się i przemija”. Zatem Boskość jako rozum poznaje siebie w Bogu, świecie i człowieku, ale świadomość w całym bycie posiada jedynie człowiek. Boskość i Bóg nie są ani świadomi, ani osobowi. Wielość stworzonych bytów jednostkowych, będących koniecznym następstwem natury Boskości, jest zarazem jej ograniczeniem i jako takie złem metafizycznym. Zbawienie wielości niedoskonałych, stworzonych bytów, przywrócenie jej źródłu, którą stanowi Boskość, może być jednak dokonane tylko przez człowieka. Jest to niejako cel jego egzystencji. Może go zrealizować, wyzbywając się siebie i świata, stając się wewnętrzną pustką, którą Bóg na mocy swej natury jako nieosobowe dobro i miłość musi sobą wypełnić.

Wolność człowieka

Wolność człowieka od siebie i świata, w pewnym sensie, wręcz zniewala Boga. To zjednoczenie duszy z Bogiem nie jest stanem pełnej doskonałości, Bóg bowiem, różny od Boskości, jest obciążony wielością i działaniem, które są znamieniem niedoskonałości. Dusza powinna zatem, na drodze do Boskości, uwolnić się także i od Boga. Tym działaniem duszy kieruje zawarta w niej jej cząstka będąca przejawem samej Boskości, zwana przez Eckharta „iskierką” (niemiecki Fünklein), „głębią” lub „zamkiem”. W procesie mistycznego zjednoczenia odsłonięta „iskierka” nadaje człowiekowi reguły działania, dodając mu także sił do postępowania zgodnie z tymi regułami. Ta duchowa przemiana człowieka sprawia, że ułatwia on przekaz boskiej siły w świat, dzięki czemu scalająca moc Boskości może spajać sobą wielość niedoskonałych, stworzonych bytów. Chrześcijaństwo jest dla Eckharta przede wszystkim wewnętrznym stanem każdej jednostki. Wiarę, pobożność, sprawiedliwość człowiek nosi w sobie. Dobrą wolą człowiek osiąga własną wolność i zjednoczenie z Bogiem. Nie jest to jednak kwietyzm. Nie można być bowiem według Eckharta prawdziwie wierzącym, nie ćwicząc się nieustannie w wierze. Czyny zewnętrzne są dla Eckharta naturalną konsekwencją wiary. Mijają one wprawdzie razem z czasem, w którym zostały dokonane, ale w duchu pozostaje ich owoc.

Główne prace

Główne prace: Mystische Schriften (1920), Deutsche Schriften und Predigten (1964), Schriften und Predigten (1932), Opera latina (1934–36), Die deutschen und lateinischen Werke (1936–63), Oeuvres (1942), Predigten und Schriften (1956); wydanie polskie: Kazania (1986), Traktaty (1987), Kazania i traktaty (1988).