dziedziczność
 
Encyklopedia PWN
dziedziczność,
odtwarzanie w procesach rozrodu i rozwoju osobniczego u organizmów potomnych cech przypominających organizmy rodzicielskie;
stanowi podstawową właściwość organizmów żywych; wszelkie cechy organizmów — morfologiczne, fizjologiczne, biochemiczne, czy psychologiczne — są albo uwarunkowane dziedzicznie, albo poprzez współoddziaływanie czynników środowiskowych i genetycznych (są dziedziczone pewne predyspozycje, których rozwinięcie jest uzależnione od czynników zewnętrznych). Podstawowe prawa dziedziczności sformułował 1866 G. Mendel, uważany za twórcę nauki o dziedziczności, genetyki; stwierdził on, że poszczególne właściwości zależne są od specjalnych czynników dziedzicznych, nazwanych później genami; przy powstawaniu komórek płciowych, gamet, geny ulegają segregacji i z połączenia się gamet w procesie zapłodnienia powstają osobniki o różnych kombinacjach genów ojcowskich i matczynych (Mendla prawo). Zespół genów wyznaczających właściwości dziedziczne organizmu nazwano genotypem, a zespół powstałych u osobnika właściwości — fenotypem. Dalsze badania na początku XX w. wykazały, że geny występują w jądrach komórkowych w chromosomach, gdzie są ułożone liniowo w ściśle określony dla danego gatunku sposób (chromosomowa teoria dziedziczenia). W ostatnich dziesiątkach lat udowodniono, że geny są to cząsteczki DNA — kwasu deoksyrybonukleinowego; składa się on z 4 typów jednostek, zwanych nukleotydami, powiązanych w długie łańcuchowe cząsteczki; DNA każdego genu ma określoną kolejność (sekwencję) ułożenia nukleotydów wzdłuż łańcucha, co stanowi zapis dziedziczny (informacja genetyczna) zdolności organizmu do syntezy określonego typu białka. DNA stanowi wzorzec (matrycę) dla syntezy matrycowego (informacyjnego) kwasu rybonukleinowego (mRNA), który jest bezpośrednim wzorcem dla syntezy białek (biosynteza białka, kod genetyczny). Jakość i ilość wytwarzanych przez organizm białek, zwłaszcza enzymów, decyduje o przemianie materii organizmu, a więc o jego wzroście i różnicowaniu się, co w rezultacie daje zespół jego właściwości fenotypowych. Stałość właściwości dziedzicznych organizmu wynika ze zdolności DNA do samoodtwarzania przy każdym podziale komórki identycznych cząsteczek potomnych DNA o tej samej kolejności nukleotydów (replikacja DNA). Zmiany właściwości dziedzicznych, czyli mutacje, powstają wskutek zmian w zapisie genetycznym DNA poszczególnych genów lub zmian w układzie genów w obrębie chromosomów.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia