Dybowski Benedykt Tadeusz
 
Encyklopedia PWN
Dybowski Benedykt Tadeusz, ur. 12 V 1833, Adamaryn (Białoruś), zm. 31 I 1930, Lwów,
polski zoolog, lekarz, pedagog, działacz społeczny i polityczny.
Kalendarium
Urodził się 12 V 1833 w Adamarynie na Białorusi. Był odkrywcą i badaczem nieznanej wówczas fauny jeziora Bajkał oraz przyrody i narodów Kamczatki. Propagator teorii ewolucji Darwina. Urodził się w rodzinie szlacheckiej (białoruska odmiana herbu Nałęcz), wywodzącej się z Kujaw, ze wsi Dybów pod Toruniem. Miał pięcioro rodzeństwa, m.in. brata Władysława (zoologa, geologa paleontologa i florystę). Benedykt początkowo nauki pobierał w domu. W 1848 rozpoczął edukację w rządowym gimnazjum klasycznym w Mińsku. W 1853 wstąpił na Wydział Medyczny Uniwersytetu w Dorpacie (obecnie Tartu). Tuż przed ukończeniem studiów (1857) został relegowany z uczelni pod zarzutem sekundowania w pojedynku; kontynuował naukę na Uniwersytecie Wrocławskim (1857–58) oraz na Uniwersytecie Berlińskim (1858–60), gdzie uzyskał stopień doktora medycyny i chirurgii na podstawie rozprawy o zjawisku dzieworództwa u wrotków, motyli i błonkoskrzydłych (Commentationis de parthenogenesi specimen...). W tym czasie zajmował się również liścionogami i rybami okolic Berlina. Dyplom nostryfikował w Dorpacie, gdzie był 1860–62 członkiem Zarządu Towarzystwa Patriotycznego zrzeszającego Polaków działających na rzecz pracy niepodległościowej.
Naukowiec i patriota
1862 przeniósł się do Warszawy i został profesorem adiunktem zoologii i anatomii porównawczej w Szkole Głównej Warszawskiej. Zajmował się również pracą konspiracyjną. Był współpracownikiem Centralnego Komitetu Narodowego, a następnie komisarzem nadzwyczajnym do spraw Litwy i Rusi. Dużo podróżował z misjami specjalnymi Rządu Narodowego, m.in. do Żytomierza, Kijowa, Krakowa, Pragi. II 1864 został aresztowany za udział w powstaniu styczniowym i i osadzony w więzieniu na Pawiaku, później przeniesiony do X pawilonu Cytadeli i osądzony. Został skazany na karę śmierci, którą później złagodzona na 12 lat ciężkich robót na Syberii.
Na zesłaniu
Po wyczerpującej podróży dotarł do Irkucka, gdzie przez niemal 3 miesiące oczekiwał na ostateczny przydział zesłania. W tym czasie studiował literaturę o syberyjskiej faunie. Już w Irkucku zgromadził kilka okazów miejscowych ptaków znacznie różniących się od swoich europejskich odpowiedników. Od wiosny 1865 przebywał w zabajkalskiej wsi Siwakowa (koło Czyty). Wkrótce dotarli tam też inni polscy naukowcy, m.in. geolog A. Czekanowski, W. Godlewski i A. Pervex, którzy przyłączyli się do badań. W 1866 wszyscy zostali przeniesieni do Darsunia, gdzie kontynuowali badania faunistyczne dotyczące głównie ptaków i ryb. Pozyskane okazy Dybowski, wraz z odpowiednim opisem, przesyłał do Warszawy, gdzie W. Taczanowski (z Gabinetu Zoologicznego) zajmował się dalszą publikacją w literaturze naukowej. W 1868 został zwolniony z i otrzymał zgodę na osiedlenie. Prowadził dalsze badania nad Bajkałem: w Kułtuku, Listwienicznem i Irkucku, m.in. 1869–77 (wspólnie z W. Godlewskim), badania właściwości limnologicznych jeziora Bajkał. Rezultatem tych badań były jego własne publikacje dotyczące opisu nowych gatunków kiełży (Beiträge zur näheren Kenntnis der im Baikal-See vorkommenden niederen Krebse... 1874) i ryb oraz publikacje innych autorów (m.in. W. Taczanowskiego, brata Władysława, J. Nusbauma), którym przesyłał zebrany materiał. Odbył w tym czasie kilka wypraw badawczych. Jedną z nich byłą wyprawa do Władywostoku (1869), przez Mikołajewsk oraz Sachalin, i z powrotem do Irkucka (m.in. wzdłuż Amuru i Ussuri). Inną (1872–75) — wyprawa łodzią, po rzekach Amur i Ussuri, do wschodniego krańca Azji (m.in. przez Chabarowsk i Władywostok) aż na wyspę Askold. Owocem tej wyprawy, oprócz licznych zbiorów przyrodniczych, były m.in. odkrycia: nowego gatunku jelenia, stwierdzenie istotnych różnic między tygrysem bengalskim a ussuryjskim oraz potwierdzenie, że fauna Bajkału w istotny sposób różni się od fauny dalekowschodniej. Po powrocie do Irkucka Dybowski kontynuował (wraz z Godlewskim) badania Bajkału i jego okolic. Badania reliktowego jeziora Bajkał przyniosły mu światową sławę. Opracował własną teorię pochodzenia tego jeziora oraz jego fauny. W VI 1877 został ułaskawiony i zwolniony z zesłania.
Powrót z zesłania
Po 12 latach zesłania powrócił, jako sławny naukowiec, do Warszawy. Nie znalazł jednak odpowiedniej pracy i 1878 przyjął na 3 lata posadę lekarza okręgowego na Kamczatce, chcąc zrealizować swe zamierzenia naukowe dotyczące tego półwyspu. Pełnił tam obowiązki jedynego lekarza na półwyspie, który do pomocy miał tylko kilku felczerów. Zajmował się m.in. leczeniem trądu. Oprócz pracy lekarza, prowadził badania przyrodnicze i etnograficzne, gromadził kolekcję fauny oraz materiały etnograficzne. Ponadto zajmował się problemem aklimatyzacji zwierząt i roślin użytkowych oraz ochroną zwierzyny łownej. Po powrocie do Polski zamieszkał we Lwowie. W 1884–1906 był profesorem uniwersytetu we Lwowie. Od 1884 dyrektorem katedry zoologii i anatomii porównawczej, 1886–88 dziekanem i prodziekanem Wydziału Filozoficznego. Od 1891 był członkiem AU (PAU), od 1914 — TNW. W okresie lwowskim popularyzował darwinizm, swoistą ewolucję moralną ludzkości opartą na wprowadzeniu „religii rozumu” oraz ponadnarodowy język esperanto, uznając przy tym równouprawnienie języków narodowych.
Zmarł 30 I 1930 we Lwowie. Został pochowany wśród powstańców styczniowych na Cmentarzu Łyczakowskim.
Pozostawił po sobie
Opublikował ponad 350 prac i artykułów dotyczących zoogeografii, systematyki zwierząt, anatomii porównawczej, ewolucjonizmu oraz o tematyce historycznej, społecznej i politycznej. Był także autorem pamiętników, m.in.: Wyspy Komandorskie (1884), O Syberii i Kamczatce (1900), Pamiętniki... od 1862 roku począwszy do roku 1878 (1930).
Jego imieniem zostało nazwane jedno ze wzniesień na Wyspach Komandorskich, stacja badawcza nad jeziorem Bajkał oraz kilkadziesiąt gatunków i podgatunków roślin i zwierząt (m.in. jeleń Dybowskiego, Cervus nippon dybowskii).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Bajkał, przylądek Chaboj na wyspie Olchon (Rosja).fot. A. Mazurkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia