dur-moll system

dur-moll system,

muz. system organizacji materiału dźwiękowego w muzyce eur., panujący od ok. poł. XVII do pocz. XX w., zw. też systemem funkcyjnym, systemem tonalnym lub tonalnością dur-moll.

Nazwa pochodzi od 2 trybów (dur, moll), będących podstawą wszystkich konstrukcji dźwiękowych w tym systemie. Realizację formy muz. w systemie dur-moll regulują: zasada tercjowej budowy akordów i funkcyjności następstw dźwiękowych, której istotą są określone związki między strukturami dźwiękowymi, polegające na ciążeniu ku sobie dźwięków oddalonych o półton oraz akordów dysonansowych ku konsonansowym; funkcja harmoniczna kumulowania napięcia jest przyporządkowana dominancie, rozładowania zaś napięcia tonice; następstwo dominanty i toniki tworzy kadencję; ciążenia funkcyjne występują w jednogłosowej linii melodycznej (np. przejście z VII stopnia gamy, tzw. dźwięku prowadzącego, czyli tercji dominanty, na VIII = I stopień, czyli prymę toniki) oraz zwłaszcza w przebiegu wielogłosowym (harmonicznym). Ogół związków funkcyjnych wyznaczonych w materiale dźwiękowym przez wybrany punkt centralny (tonikę) stanowi tonację; zbiór wszystkich tonacji stanowi układ, którego podstawą są pokrewieństwa kwintowe i tercjowe (paralelne) w ramach okręgu kwintowego. Wielostronność związków między akordami w systemie dur-moll odgrywa zasadniczą rolę przy modulacji. Rozwój chromatyki (akordy alterowane) w XIX w. doprowadził do zatarcia różnicy między trybami dur i moll, zachwiania poczucia centrum tonacyjnego i usamodzielniania się akordów dysonansowych, a w konsekwencji do zaniku tonalności opartej na systemie dur-moll