Drzewiecki Stefan

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Drzewiecki Stefan, ur. 26 VII 1844, w. Kunka (Podole), zm. 23 IV 1938, Paryż,

polski wynalazca, pionier żeglugi podwodnej i lotnictwa.

Urodził się 26 VII 1844 w miejscowości Kunka (Podole). Pochodził z rodziny szlacheckiej, był synem dramatopisarza Karola Drzewieckiego (1805–79), wykształcony w École Centrale des Arts et Manufactures w Paryżu (prawdopodobnie przerwał studia by wziąć udział w powstaniu styczniowym). W 1871 uczestniczył w Komunie Paryskiej. By uniknąć represji, przeniósł się do Wiednia. W 1891 wrócił do Paryża.

W 1867 opatentował licznik przebytej drogi dla dorożek konnych. W 1872 wynalazł cyrkiel do kreślenia przekrojów stożkowych i regulator silników parowych, oba nagrodzone na Wystawie Powszechnej w Wiedniu (1873). Pracował też nad innymi wynalazkami, m.in. turbinę parową jego pomysłu zbudowano w Szwajcarii 1928. Od 1930 interesował się energią atomową.

Drzewiecki utrzymywał kontakty z krajem. Wspomógł finansowo powstanie Instytutu Aerodynamicznego Politechniki Warszawskiej (1927). W testamencie zapisał wszystkie swe prace, pracownię i bibliotekę w Auteuil Państwu Polskiemu. Zmarł 23 IV 1938 w Paryżu.

Wynalazki z dziedziny żeglugi

Drzewiecki, zaproszony do Petersburga, pracował dla rosyjskiej marynarki wojennej. W 1874 wynalazł dromograf (przyrząd automatycznie kreślący drogę okrętu na mapie), w latach 1877–79 budował w Odessie łodzie podwodne z napędem pedałowym (początkowo jednoosobowe, następnie czteroosobowe), wyposażane w peryskopy, od 1888 — dwuosobowe z napędem elektrycznym. W 1892 opublikował teorię obliczania śrub okrętowych i opatentował obracalną wyrzutnię torped opartą na działaniu sprężonego powietrza, od 1901 stosowaną w wielu krajach, także na kutrach torpedowych. W latach 1897–99 opracował pomysł dodatkowego zabezpieczania okrętów wojennych tzw. pancerzem wodnym (warstwą wody pomiędzy poszyciem kadłuba a pancerzem). W 1908 przy współpracy Stefana Drzewieckiego powstał w Petersburgu okręt podwodny o wyporności 350 t, w którym wykorzystano napęd spalinowy w wynurzeniu.

Za te liczne osiągnięcia w doskonaleniu techniki morskiej przyznano mu brytyjski tytuł honorowy: The Naval Architect of Great Britain.

Prace dla lotnictwa

Drugą ważną dziedziną jego zainteresowań i działalności wynalazczej było od 1881 lotnictwo. Badając siły działające na płaszczyzny nośne, zaprojektował 1883 automatyczny stabilizator lotu (sugerując zastąpienie w nim urządzenia wahadłowego żyroskopowym), a 1885 przeprowadził z nim doświadczenia na modelach. W IV 1885 wygłosił w Petersburgu odczyt o zasadach równowagi lotu statku powietrznego, 1887 opublikował książkę Aeropłany w prirodie, a 1891 artykuł L’aviation de demain (Lotnictwo jutra) we francuski czasopismie „La Revue Générale des Sciences Pures et Appliquées”. Opowiadał się w nich za maszynami latającymi cięższymi od powietrza o nieruchomych (płatowych) skrzydłach, uzyskujących siłę nośną dzięki rozwijanej prędkości (koncepcja ta miała wówczas wielu przeciwników), omawiał problemy ich stateczności i przewidywał ich przyszłą rolę.

Analogiczna do teorii śrub okrętowych, opublikowana przez Drzewieckiego również 1892 teoria obliczania śmigieł lotniczych, stała się podstawą zaprojektowania przez braci Wright udanego samolotu (1903). Rozwinął ją w pracy Les hélices aériennes, wydanej w Paryżu 1909. Według jego koncepcji francuska firma Ratmanoff uruchomiła 1909 produkcję śmigieł Normale, używanych do napędu ówczesnych samolotów (m.in. Blériot XI). Wydana przez Drzewieckiego 1920 Théorie générale de l’hélice została nagrodzona przez francuską Akademię Nauk.

W 1909 Stefan Drzewiecki stał się inicjatorem utworzenia w Saint Cyr koło Wersalu pierwszego w dziejach Instytutu Aerodynamicznego — międzynarodowego ośrodka badawczego wspomagającego rodzące się wówczas lotnictwo; zaprojektował dla niego tunel aerodynamiczny i wagę aerodynamiczną. W tym roku opatentował projekt samolotu samostatecznego (zagadnieniem samostateczności samolotu osiąganej przez przesuwanie jego środka ciężkości zajmował się od 1883) o układzie kaczki (tzn. z usterzeniem z przodu kadłuba). Prototyp tego samolotu Canard (Kaczka) zaprezentowano w X 1912 na Międzynarodowym Salonie Lotniczym w Paryżu. Był to płatowiec wyposażony w tylne (pchające) śmigło i samoczynne urządzenia stabilizacyjne. Został oblatany 1913, ale rozbił się podczas dalszych prób 1914.

W 1917 Drzewiecki opatentował śmigło przestawialne (o nastawnym kącie natarcia), a 1934 samoprzestawialne. Skonstruował też wiatraczek o nastawnych łopatkach i automatycznie regulowanej prędkości obrotowej, który w latach 1920 był produkowany we Francji wraz z prądnicą zasilającą radiostacje pokładowe samolotów. Sprzęt ten znalazł zastosowanie również w Polsce.

Także w dziedzinie lotnictwa Drzewiecki był wielokrotnie nagradzany, m.in. przez francuskie Chambre Syndicale des Industries Aéronautiques (1913). Był też przez wiele lat wiceprezesem Aeroklubu Francji. W Polsce LOPP nadała mu tytuł członka honorowego (1928).