Donatello
 
Encyklopedia PWN
Donatello, właśc. Donato di Niccolò di Betto Bardi, ur. ok. 1386, Florencja, zm. 13 XII 1466, tamże,
rzeźbiarz włoski, działający we Florencji, Padwie i Sienie.
Kalendarium
Urodził się ok. 1386 we Florencji. Przypuszczalnie pobierał nauki u jednego z rzeźbiarzy zatrudnionych przy dekorowaniu katedry florenckiej; ok. 1400 kształcił się, a następnie (między 1404 a 1407) pracował w warsztacie L. Ghibertiego. Od 1406 wykonywał marmurowe rzeźby dla katedry we Florencji: posąg Dawida (przełom 1408 i 1409, uzupełniony 1412 i 1416), figurę św. Jana Ewangelisty (1408–15 — Museo dell’Opera del Duomo, Florencja) i 5 posągów proroków do dekoracji dzwonnicy (1416–22, 1423–25 i 1435–37, tamże) — oraz figury na fasadę kościoła (później hali kupieckiej) Orsanmichele: św. Marka (ok. 1411–1415), św. Jerzego (ok. 1416 — obecnie w Bargello, Florencja) i św. Ludwika z Tuluzy (1423). W tych wczesnych dziełach, podobnie jak w krucyfiksie z kościoła Santa Croce (ok. 1410, Florencja), jest wciąż obecna tradycja późnogotyckiego „stylu miękkiego” (płynny, falisty układ szat, esowate przegięcie ciała); tradycja ta zatraca się dopiero w statui św. Jerzego i w posągach proroków z dzwonnicy katedry (zwłaszcza tzw. Zuccone — Habakuk?, 1423–25 — przedstawionego w kontrapoście, w antykizującej todze, o portretowo ujętej głowie), a zastępuje ją kubiczna zwartość brył, syntetyczny modelunek i siła psychologicznego wyrazu; między 1423 a 1429 Donatello pracował przy dekoracji chrzcielnicy w baptysterium San Giovanni w Sienie (5 posążków: Wiara, Nadzieja i 3 anioły oraz brązowy relief Uczta u Herodiady). Ukazana tu wirtuozeria Donatella w różnicowaniu modelunku w kolejnych planach przestrzennych oraz zainteresowanie perspektywą geometryczną, została rozwinięta w późniejszych reliefach: Tańcu Salome (ok. 1435 — muzeum w Lille) i Cudzie z osłem (w ołtarzu głównym kościoła San Antonio w Padwie 1447–48). W wyniku współpracy z B. di Michelozzem powstały nagrobki Baldassare Cossy — antypapieża Jana XXIII (1425–27 — baptysterium, Florencja; autorstwa Donatella jest figura zmarłego) i R. Brancacciego (1427–28 — kościół San Angelo a Nilo, Neapol, z reliefem Wniebowzięcie Marii) oraz zewnętrzna ambona w katedrze w Prato (1434–38).
Odejście od tradycji późnogotyckiej
W 1430–33 przebywał w Rzymie, gdzie wraz z F. Brunelleschim badał starożytne ruiny i studiował antyczną rzeźbę i ornamentykę; wynikiem tych studiów była silna antykizacja w kolejnych dziełach: ambonie muzycznej (cantorii) w katedrze florenckiej (1433–39 — nawiązanie do antycznych sarkofagów), tabernakulum z reliefem Zwiastowania (ok. 1433–1435 — kościół Santa Croce, Florencja), w których najsilniej zbliżył się do klasycznego ideału postaci ludzkich, i brązowym posągu Dawida (ok. 1430–1433 lub ok. 1440–1442 — muzeum Bargello, Florencja) — pierwszym nowożytnym wolno stojącym posągu nagiej postaci, nawiązującym do posągów antycznych efebów (zwłaszcza rzymskiego Antionousa), lecz najprawdopodobniej opartym na studium z żywego modela; 1435–43 wykonał dekorację kaplicy Medyceuszów (Starej Zakrystii) w kościele San Lorenzo we Florencji (2 brązowych drzwi i 10 reliefów w polichromowanym stiuku); w końcu 1443 Donatello przeniósł się do Padwy, gdzie wykonał z brązu pomnik konny kondotiera weneckiego, Erasmo da Narni, zw. Gattamelata (posąg Gattamelaty, odlany 1447, ustawiony 1453 na Piazza del Santo), inspirowany rzymskim pomnikiem Marka Aureliusza, a w typie surowej pełnej siły postaci wzorowany na antycznych portretach rzymskich wodzów, oraz brązowy krucyfiks (1444–47) i ołtarz (1446–50) w kościele San Antonio.
Późne dzieła — nasilenie ekspresji
Po powrocie do Florencji, 1450–53 nastąpiło nasilenie ekspresji w jego twórczości — ostry modelunek szat o ruchliwym układzie fałd, większa dynamika kompozycji, mocna charakterystyka surowych twarzy (2 drewniane figury: św. Jana Chrzciciela, ok. 1450–1453 — kościół Santa Maria dei Frari, Wenecja i św. Marii Magdaleny, ok. 1454–1455 lub po 1460 — baptysterium, Florencja). Cechy te wystąpiły także w dziele wykonanym dla katedry w Sienie (1457–61): brązowym posągu św. Jana Chrzciciela (1457, tamże) i brązowej grupie Judyta z Holofernesem (1457–58 — Piazza della Signoria, Florencja) oraz w reliefach 2 ambon w kościele San Lorenzo we Florencji (ok. 1460–1466), łączących inspirację późnoantyczną rzeźbą sarkofagową z tradycją chrześcijańskich przedstawień narracyjnych (cykl Pasji i działalności Chrystusa na ziemi po Zmartwychwstaniu). Twórczość Donatella oddziałała silnie na renesansowych rzeźbiarzy włoskich (Bertoldo di Giovanni, Desiderio da Settignano, A. Verrocchio i in.). Zmarł 13 XII 1466 we Florencji.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Donatello, Uczta u Herodiady, płaskorzeźba chrzcielnicy w baptysterium San Giovanni w Sienie (Włochy), 1423–29 fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Donatello, Dawid, marmurowa rzeźba z katedry we Florencji, 1408–1409 — Museo Nationale Bargello, Florencjafot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Donatello, Muzykujące putta, 1433–39, fragment trybuny śpiewaczej z katedry florenckiej — Museo dell'Opera del Duomo, Florencja.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Padwa, pomnik konny kondotiera Erasma di Narni, zw. Gattamelatą, przykład monumetalnej rzeźby renesansowej, wykonany przez Donatella 1446–47, ustawiony 1453 przed bazyliką Św. Antoniego w Padwie.fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Donatello, Madonna w chmurach, ok. 1425–1430 — Museum of Fine Arts, Bostonfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Donatello, San Giovannino, 1450 — Museo Nazionale (Palazzo Bargello), Florencja fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Donatello, Św. Jerzy, 1416 — oratorium Orsanmichele, Florencjafot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Donatello, Dawid, ok. 1440 — Museo Nazionale, Florencjafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia