Domeyko Ignacy
 
Encyklopedia PWN
Domeyko, Domejko, Ignacy, ur. 31 VII 1802, Niedźwiadka n. Uszą (pow. nowogródzki), zm. 23 I 1889, Santiago,
polski geolog, mineralog i inżynier górnictwa, badacz Chile, filomata.
Kalendarium
Urodził się 31 VII 1802 w Niedźwiadce nad Uszą (powiat nowogródzki). Pochodził z zamożnej ziemiańskiej rodziny. Uczył się w powiatowej szkole oo. pijarów w Szczuczynie Lidzkim. W latach 1816–22 studiował na Uniwersytecie Wileńskim na wydziale fizyczno-matematycznym, który ukończył uzyskując stopień magistra matematyki. Od 1819 należał do Towarzystwa Filomatów. W 1824 był więziony wraz z A. Mickiewiczem, z którym się zaprzyjaźnił, i który przedstawił go jako Żegotę w II części Dziadów. Brał udział w powstaniu listopadowym 1830–31 jako adiutant w korpusie generała D. Chłapowskiego na Litwie. Po nieudanej kampanii wyemigrował do Drezna, a następnie do Francji, gdzie ukończył 1837 Szkołę Górniczą (École des Mines) w Paryżu, z tytułem inżyniera górnictwa.
Badania i odkrycia w Chile
W 1838 Domeyko wyjechał do Chile i spędził tam pół wieku. W latach 1838–46 był profesorem kolegium górniczego w La Serena, od 1846 — profesorem uniwersytetu w Santiago (1867–83 pełnił funkcję rektora). W 1848 otrzymał honorowe obywatelstwo Chile. Przez kilkadziesiąt lat prowadził badania geologiczne w Chile przemierzając cały kraj. Podczas wypraw odkrył m.in. żyły złota i srebra (w wniku czego rozpoczęto ich eksploatację w okolicach Copiapo), złoża saletry na pustyni Atakama i do dzisiaj eksploatowane złoża węgla w prowincji Valdivia. Ważne były jego badania chilijskich wód mineralnych, m.in. w okolicach Santiago, gdzie zaprojektował wodociąg. W okresie 1844–45 podróżował do leżącej na południu Araukanii — krainy niepodległych jeszcze Araukanów. Po powrocie wydał monografię geograficzno-etnograficzną, pt. Araukania i jej mieszkańcy (1845, wydanie polskie1860, nowe wydanie z 1992 zawiera także Dziennik podróży do krajów dzikich Araukanów), w której deklarował się jako gorący obrońca Indian. Dzięki publikacji Ignacego Domeyki zrezygnowano z ekspedycji wojskowej przeciw Araukanom, którzy cieszyli się wolnością do 1884.
Znaczenie prac i odkryć
Prace i badania Domeyki przyczyniły się w dużym stopniu do rozwoju gospodarczego oraz kulturalnego Chile. Domeyko, jeden z najbardziej zasłużonych ludzi dla tego kraju, jest ojcem geologii chilijskiej. Stworzył naukowe podstawy eksploatacji bogactw mineralnych, badania formacji jurajskiej i opisy nowych minerałów przyniosły mu światową sławę. Jest twórcą uniwersyteckiego zbioru minerałów liczącego ponad 4 tysiące okazów; w zbiorach Zakładu Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Jagiellońskiego znajduje się kolekcja minerałów podarowana przez Domejkę. Opracował i wydał (1846) pierwszą mapę geologiczną Chile (w skali 1 : 250 000). Jako rektor uniwersytetu w Santiago organizował i reformował naukę oraz szkolnictwo wyższe w Chile (od 1852 był za to odpowiedzialny); zorganizował m.in. wydział górniczy na uniwersytecie w Santiago, opracował program naukowy dotyczący eksploatacji górniczej na tym wydziale, a także programy naukowe innych wydziałów. Doprowadził do nowelizacji chilijskiego prawa górniczego (1874). Założył muzeum etnograficzne w La Serena oraz krajową sieć stacji meteorologicznych. Do końca życia utrzymywał więź z Polską, od 1873 był członkiem Akademii Umiejętności. Polskę odwiedził 1884. W 1885 odbył podróż na Bliski Wschód. W 1888 powrócił do Chile. Zmarł 23 I 1889 w Santiago.
Główne publikacje
Ignacy Domeyko jest autorem wielu prac naukowych (w językach: hiszpańskim, francuskim, polskim i niemieckim) oraz podręczników, m.in. podstawowych i wielokrotnie wznawianych podręczników geologicznych i mineralogicznych. Jego pamiętniki ukazały się we Wrocławiu w 3 tomach jako Moje podróże (1962–63), natomiast w Warszawie Listy do Władysława Laskowicza (1976).
Imieniem Domeyki nazwano pasmo górskie (Góry Domeyki) i 3 miasta w Chile. Uczczono go też kilkoma nazwami przyrodniczymi, m.in. nazwą odmiany lisa chilijskiego Canis domeykoanus, skamieniałości łodzika Nautilus domeykus i amonita Ammonites domeykanus oraz nazwą domeykit, odkrytego przez niego minerału. Na jego cześć nazwano Domeyko planetoidę pasa głównego o numerze katalogowym 2784, odkrytą 1975 przez C. Torresa.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia