dogmatyzm

dogmatyzm

[gr. dógma ‘przekonanie’, ‘zdanie’, ‘pogląd’],

pierwotnie określenie stosowane przez sceptyków starożytnych (Sekstus Empiryk), używane także w nowożytności (M.E. Montainge, B. Pascal), a niekiedy współcześnie (P.K. Feyerabend) wobec wszelkich stanowisk niebędących sceptycyzmem, a zatem wobec wszelkich tez głoszących możliwość osiągnięcia wiedzy pewnej.

Od czasów I. Kanta dogmatyzm bywał najczęściej przeciwstawiany krytycyzmowi i oznaczał poznanie rozumowe bez refleksji nad sposobem funkcjonowania rozumu i mechanizmami tworzenia wiedzy. Niekiedy dogmatyzm interpretowano szerzej jako przyjęcie fundamentalnych założeń wstępnych o pozornej oczywistości (ideologia). J.G. Fichte za taki dogmatyzm — przeciwstawiony idealizmowi — uznawał wszystkie kierunki filoz. przyjmujące pogląd, wg którego świadomość zostaje ukształtowana przez wpływ świata zewnętrznego. Pojęcie dogmatyzm funkcjonowało również w ideologiach polit.: w marksizmie stanowiło ono, wraz z rewizjonizmem, jedno z 2 schorzeń ideol., choć jego przejawy traktowano zazwyczaj łagodniej niż przejawy rewizjonizmu. Oskarżenie o dogmatyzm wysuwano w komunizmie wobec różnych poglądów oraz ich autorów, a orzeczenie takie było raczej polit. decyzją porzucenia pewnych interpretacji niż merytoryczną oceną ewentualnej bezkrytyczności. W sensie potocznym dogmatyzm to bezkryt. przyjmowanie pewnych poglądów lub twierdzeń jako prawd ostatecznych.