dług publiczny, dług państwowy,
całkowita kwota zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych (w szczególności Skarbu Państwa), jednostek samorządu terytorialnego oraz funduszów celowych wobec wierzycieli zarówno krajowych (dług publiczny krajowy), jak i zagranicznych (dług publiczny zagraniczny), ustalona po dokonaniu konsolidacji, tzn. po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań tych podmiotów.
dług publiczny
Encyklopedia PWN
Dług publiczny obejmuje zobowiązania wynikające z wyemitowanych skarbowych papierów wartościowych, obligacji komunalnych, zaciągniętych kredytów, pożyczek, ustaw, orzeczeń sądowych, udzielonych poręczeń i gwarancji, przyjętych depozytów oraz innych ewentualnych tytułów. Do długu publicznego zalicza się również wymagalne zobowiązania jednostek budżetowych. Zazwyczaj dominującą część długu publicznego stanowią jednak zobowiązania wynikające z emisji papierów wartościowych. Dla emisji skarbowych papierów wartościowych, jak również zaciągania pożyczek, na ogół jest konieczne upoważnienie ustawowe dla rządu. W Polsce najczęściej upoważnienie to jest zawarte w ustawie budżetowej na dany rok. Zobowiązania wchodzące w skład długu publicznego mogą mieć charakter krótkoterminowy (do 1 roku), średnioterminowy oraz długoterminowy (powyżej 10 lat). Znana jest też forma obligacji nie podlegających nigdy wykupowi, od których odsetki są wypłacane w nieskończoność (konsole).
W teorii przyjmuje się, iż przyczyną powstawania długu publicznego jest finansowanie deficytu budżetowego różnego rodzaju pożyczkami; dlatego też niekiedy dług publiczny określa się jako skumulowane deficyty budżetowe z lat ubiegłych. W praktyce występują także in. przyczyny długu publicznego: przejmowanie zobowiązań podmiotów spoza sektora finansów publicznych (np. zobowiązań przedsiębiorstw państwowych przez Skarb Państwa lub przedsiębiorstw komunalnych przez gminy), odszkodowania za wywłaszczone mienie (np. w związku z nacjonalizacją niektórych sektorów gospodarki), odszkodowania wojenne, a także kredyty inwestycyjne zaciągane przez Skarb Państwa na sfinansowanie inwestycji infrastrukturalnych, mieszkaniowych itp. poza budżetem (w Polsce jest to niedopuszczalne).
W zależności od przyczyny powstania, dług publiczny dzieli się niekiedy na martwy (nie odpowiadają mu żadne aktywa istniejące w gospodarce) i produktywny (gwarantowany istniejącymi aktywami publicznymi). Dług publiczny wymaga obsługi, czyli wypłacania wierzycielom należnych odsetek oraz spłaty rat kapitałowych zgodnie z ustalonym harmonogramem; konieczność obsługi długu publicznego stwarza obciążenie dla budżetu państwa, tym większe, im większy jest dług, dlatego wyrazem zdrowej polityki finansowej jest powściągliwość w zwiększaniu długu publicznego, który nie powinien przekraczać 60% PKB. Taki pułap dopuszczalnego długu publicznego przyjęto m.in. jako jedno z kryteriów konwergencji w Traktacie o Unii Europejskiej, jak również w art. 216 Konstytucji RP. Rządy podejmują niekiedy działania zmierzające do zmniejszenia ciężaru długu publicznego Są to: repudiacja (całkowite uchylenie się od obsługi długu publicznego i uznanie go za niebyły), moratorium (zawieszenie na jakiś czas jego obsługi), konwersja (zmiana warunków zaciągniętej pożyczki, zwłaszcza obniżenie jej oprocentowania i przesunięcie terminów spłaty). W stosunku do krajowego długu publicznego rząd niekiedy postępuje arbitralnie, nie pytając wierzycieli o zdanie. W przeszłości zdarzało się to często, obecnie rzadziej, gdyż podważa to wiarygodność rządu jako wierzyciela i zamyka mu tym samym dostęp do kredytu na przyszłość. Zmiana warunków spłaty zadłużenia zagranicznego następuje zazwyczaj w wyniku negocjacji i zawarcia nowej umowy, na podstawie której dotychczasowy dług zostaje zastąpiony nowym, albo następuje zmiana formy długu (np. kredyt bankowy zostaje spłacony wemitowanymi obligacjami), albo dług zostaje częściowo umorzony. Niemniej jednak wystąpienie jakiegoś kraju o zmianę warunków zadłużenia zagranicznego zawsze — nawet w przypadku uzyskania zmiany — negatywnie wpływa na jego reputację finansową i pogarsza rating (wskaźnik poziomu zaufania).
Andrzej Wernik
