Dickens Charles

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Dickens

[dı̣kınz]

Charles , ur. 7 II 1812, Landport k. Portsmouth, zm. 9 IV 1870, Gadshill k. Rochester (hrab. Kent),

powieściopisarz angielski; najwybitniejszy przedstawiciel angielskiej powieści społeczno-obyczajowej 2. połowy XIX w..

Urodził się 7 II 1812 w Landport koło Portsmouth. Początkowo pracował jako stenotypista i sprawozdawca parlamentarny w londyńskich dziennikach; od połowy lat 30., dzięki ogromnej popularności pierwszych powieści, poświęcił się wyłącznie pracy pisarskiej.

Kronikarz życia londyńskiego

W licznych powieściach dał wyraz wrażliwości na niesprawiedliwość i krzywdę społeczną, na bezduszność praw wobec ludzi ubogich; realistyczny, drobiazgowy opis różnych środowisk społecznych (mieszczaństwa, biedoty miejskiej) zespalał z romantyczną atmosferą baśniowości i liryzmem; był kronikarzem życia współczesnego Londynu, utrwalał postacie dziwaków i ekscentryków. Mistrzostwa sztuki pisarskiej Dickensa upatrywano m.in. w realizmie prezentowanej rzeczywistości społecznej, ukazywaniu różnorodności zachowań i postaw emocjonalnych (idealizowanych lub karykaturalizowanych), w komizmie postaci i sytuacji (od jowialności po satyrę i groteskę), bogactwie nastrojów. Krytykowano ją natomiast głównie za nadmierny patos i sentymentalizm, brak psychologizmu w portretowaniu postaci i aintelektualizm, zbyt publicystyczny i interwencjonistyczny charakter.

Przygody dziwaków i ekscentryków, czyli Klub Pickwicka

Twórczość literacką Dickens rozpoczął od Szkiców Boza (1836, wydanie polskie 1955), będących wydaniem zbiorowym artykułów o tematyce społeczno-obyczajowej; wielką popularność wśród czytelników i sukces finansowy przyniósł Dickensowi, tak jak i inne wczesne powieści, opublikowany pierwotnie w odcinkach, Klub Pickwicka (1836–37, wydanie polskie 1870) — barwna panorama obyczajowa, skomponowana jako ciąg epizodów z podróży i przygód ich ekscentrycznych bohaterów, przedstawionych z ogromnym poczuciem komizmu, ukazująca w sposób satyryczny różne środowiska społeczeństwa angielskiego.

Proza społeczno-obyczajowa — dzieci z nizin społecznych

Następna powieść, Oliwer Twist (1837–39, wydanie polskie 1846), zapoczątkowała serię utworów zbliżonych formą do romansów biograficzno-awanturniczych, w których pisarz nadal podejmował problematykę społeczno-obyczajową, ale przez pryzmat losów młodych bohaterów — dzieci z londyńskich nizin społecznych padających ofiarą przestępców; do serii tej należy m.in. najpopularniejsze dzieło Dickensa, oparta na autobiograficznych wątkach powieść Dawid Copperfield (1849–50, wydanie polskie 1888, wolny przekład F.S. Dmochowskiego pt. Wspomnienia sieroty 1857).

„Opowieści gwiazdkowe”

Odrębnym cyklem są powstałe nieco wcześniej tzw. opowieści gwiazdkowe (m.in. Opowieść wigilijna 1843, wydanie polskie 1879) gloryfikujące ludzką życzliwość i dobroć, utrzymane w tonie optymistycznym; w późniejszych powieściach ustąpił on jednak pesymizmowi, który wynikał głównie z przekonania, że nie można przezwyciężyć zła moralnego i społecznego, czego wyrazem stała się m.in. powieść Ciężkie czasy (1854, wydanie polskie 1899), będąca ostrą krytyką wyzysku robotników w przemysłowyych rejonach Anglii; bardziej optymistyczny ton zabrzmiał w Wielkich nadziejach (1860–61, wydanie polskie 1868), gdzie Dickens podjął problem destrukcyjnego wpływu bogactwa na jednostkę, dając jednocześnie bohaterom szansę moralnej odnowy. Do jego wybitnych osiągnięć należy też utwór historyczny Opowieść o dwóch miastach (1859, wydanie polskie 1863), osnuty wokół wydarzeń rewolucji francuskiej 1789–99, którego akcja toczy się w Paryżu i Londynie. Pisarz zmarł 9 IV 1870 w Gadshill koło Rochester (hrab. Kent).

Powieściopisarstwo Dickensa wywarło duży wpływ na kształtowanie się XIX- i XX-wiecznej angielskiej oraz europejskiej prozy realistycznej, m.in. w Polsce na twórczość B. Prusa.

Cukor George, Dawid Copperfield, kadr z filmu, 1935

Dickens Charles, Klub Pickwicka