Derbent, Dierbiẹnt,
m. w Rosji, w Dagestanie, na południowo-zachodnim stoku G. Tabasarańskich i nad M. Kaspijskim, na przesmyku zw. Wrotami Kaspijskimi
Derbent
Encyklopedia PWN
— 110 tys. mieszk. (2008); przy linii kol. Machaczkała–Baku. Założony przez Persów w V w. jako warownia (zamykała jedyne przejście między M. Kaspijskim a Kaukazem na szlaku handl. Europa–Zakaukazie); rozwijał się jako miasto i port; w VII–IX w. w posiadaniu Arabów — znany ośr. handlu niewolnikami; od X w. stol. samodzielnego księstwa; 1220 zdobyty na prawie 300 lat przez Mongołów; w XVI–poł. XVIII w. w państwie perskim, ośr. rękodzielniczy (jedwab, bawełna); 1747–1813 stol. chanatu derbenckiego, w czasie wojen ros.-perskich o Gruzję 1796 i 1806 zajęty przez wojska ros., do Rosji przyłączony 1813, podupadł w XIX w.; ponownie rozwinął się jako ośr. handl.-rzemieślniczy po wybudowaniu linii kol. Derbent–Baku; od 1918 w Gruzji; 1920 zdobyty przez Armię Czerwoną. Przemysł maszyn., włók. (gł. wełn.), spoż. (m.in. przetwórstwo owoców i warzyw), materiałów bud.; w osiedlu Dagiestanskije Ogni — duża huta szkła, port rybacki; ośr. turyst.; w mieście i w okolicy liczne sady i winnice; muzeum; pozostałości twierdzy (V, VI w., wielokrotne przebudowy) składającej się z cytadeli Narynkała i murów z basztami i bramami (VI–XV w.); w twierdzy pozostałości pałacu chanów (XVIII w.); meczety (VIII, XVII, XVIII, XIX w.), mauzoleum (XVIII w.), łaźnie (XVII–XVIII w.), cysterny (VIII–XVII w.) i in. zabytki sztuki islamu; zespół wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.
