dekolonizacja
 
Encyklopedia PWN
dekolonizacja
[łac.],
proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw w dawnych terytoriach zależnych;
zapoczątkowana utworzeniem i oddzieleniem się 1776 Stanów Zjednoczonych od Wielkiej Brytanii oraz wyzwalaniem się w ciągu XIX w. państw Ameryki Południowej spod panowania Hiszpanii i Portugalii. Po I wojnie światowej procedurę prowadzącą do usamodzielnienia się niektórych byłych tureckich i niemieckich obszarów zależnych w Afryce i na Bliskim Wschodzie przewidywał Pakt Ligi Narodów w ramach systemu mandatowego. Z czasem zaczęły powstawać partie polityczne (w Afryce często o charakterze szczepowym lub religijnym) stawiające sobie za cel obalenie rządów kolonialnych. Proces dekolonizacji wkroczył w fazę decydującą podczas II wojny światowej i bezpośrednio po niej. W 1945 niepodległość ogłosiła Indonezja (była kolonia holenderska); 1947 spod władzy brytyjskiej wyzwoliły się Indie, na których terytorium powstały 2 państwa: Indie i Pakistan; dekolonizację przeprowadzono pokojowo (Indie) albo w wyniku walki wyzwoleńczej (Wietnam). W 1960 nastąpiła dekolonizacja prawie całej Afryki; 1962 po wojnie wyzwoleńczej niepodległość uzyskała Algieria, 1975 — kolonie portugalskie; w latach 70. uniezależniło się wiele wysp Morza Karaibskiego i Oceanii; 1990 spod panowania RPA wyzwoliła się Namibia. Do procesu dekolonizacji w pewnym stopniu przyczyniła się ONZ; Karta Narodów Zjednoczonych w rozdziale XI, zwanym deklaracją w sprawie obszarów niesamodzielnych, ustaliła zasady, którymi powinny się kierować państwa zarządzające takimi obszarami, oraz system powiernictwa, który przewidywał uzyskiwanie przez obszary powiernicze niepodległości; nakazem likwidacji wszelkich form kolonializmu była uchwalona 1960 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym; 1970 Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało prawo ludów kolonialnych do walki przeciw obcemu panowaniu, dalsze zaś utrzymywanie systemu kolonialnego za przestępstwo; w latach 80. i 90. proces dekolonizacji został praktycznie zakończony.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia