Debussy Claude Achille

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Debussy

[debüsị]

Claude Achille , ur. 22 VIII 1862, Saint-Germain-en-Laye, zm. 25 III 1918, Paryż,

kompozytor francuski.

Urodził się 22 VIII 1862 w Saint-Germain-en-Laye. W 1873–84 studiował w konserwatorium w Paryżu (m.in. u A. Lavignaca, A. Marmontela, É. Duranda i E. Guirauda), zdobywając 1884 Premier Grand Prix de Rome za kantatę L’Enfant prodigue. W 1881 i 1882 spędził wakacje w Rosji u N. Meck, która wspomagała też P. Czajkowskiego; 1885–87 przebywał w Rzymie; 1888 i 1889 jeździł do Bayreuth, aby zapoznać się z operami R. Wagnera. Niemałą rolę w formowaniu się estetyki Debussy’ego odegrały ówczesne prądy w malarstwie (J. Whistler, prerafaelici, impresjoniści, nabiści), poezja angielska (A.Ch. Swinburne, J. Keats, E.A. Poe), a zwłaszcza środowisko symbolistów, w którym się obracał 1887–1902 (S. Mallarmé, M. Maeterlinck, P. Valéry, P. Claudel, A. Gide, M. Proust). Jego dzieła z trudem zdobywały uznanie, a rozgłos poza Francją przyniosły mu dopiero zagraniczne premiery Peleasa i Melizandy (1907–09). W 1908–14 podróżował z koncertami po Europie (Londyn, Wiedeń, Budapeszt, Turyn, Moskwa, Petersburg, Rzym, Amsterdam, Haga, Bruksela). Mimo iż nie skończył szkoły ogólnokształcącej, zdobył własnym wysiłkiem znaczną kulturę artystyczną; odznaczał się wybitną inteligencją, dowcipem i talentem literackim, o czym świadczą jego felietony muzyczne, zamieszczane w „Revue Blanche” (1901), „Gil Blas” (1903) i „Revue S. I. M.” (1912–14), wydanie pośmiertnie w wyborze Monsieur Croche (1922, tłumaczenie polskie 1961), jak również obfita korespondencja, częściowo tylko opublikowana. Debussy zmarł 25 III 1918 w Paryżu.

Nowatorska muzyka Debussy’ego

Twórczość Debussy’ego otworzyła nową kartę w historii muzyki. Stosowane do niedawna wobec niej określenie „impresjonizm” jest o tyle błędne, że odnosi się tylko do jednego z jej aspektów. Kryją się w niej, w postaci rozwiniętej lub zalążkowej, niemal wszystkie tendencje muzyki XX w.: impresjonizm (Estampes, Images, Les Nocturnes), syntetyzm (Morze, preludia), fowizm (Męczeństwo św. Sebastiana 1911), ekspresjonizm (Peleas i Melizanda, niedokończony „dramat trwogi” Zagłada domu Usherów), folkloryzm (Iberia), neoklasycyzm (3 Ballades de François Villon, sonaty). Nie mniej jednostronne było ujmowanie innowacji harmonicznych Debussy’ego z punktu widzenia harmoniki funkcyjnej i w oderwaniu od faktury instrumentalnej. Prowadziło to do wyolbrzymiania destrukcyjnej roli muzyki Debussy’ego i niedostrzegania w niej czynników konstruktywnych, rzutujących na przyszły rozwój muzyki. Posługując się swobodnie skalą pentatoniczną i całotonową, akordami septymowymi i nonowymi, szeregami równoległych kwint i kwart czy akordów paralelnych, skomplikowanymi strukturami rytmicznymi i polirytmią niezależną od kontrapunktu linii melodycznych, Debussy nie tyle rozsadzał system harmoniki klasycznej i zrywał z jego konwencjami, ile zaczął w całkowicie nowy sposób kształtować materiał dźwiękowy. Wyzwolił muzykę z form klasycznych i stworzył nowe, porzucił tonalność znacznie wcześniej niż A. Schönberg, zrewolucjonizował technikę orkiestralną (począwszy od Popołudnia fauna) i pianistyczną. Przenosząc główny akcent z jakości harmonicznych na jakości brzmieniowe (zdumiewającym przykładem gry barw i intensywności dźwięków jest muzyka do baletu Jeux), odkrył nowe środki ekspresji i możliwość przeobrażenia całej struktury dźwiękowej dzieła muzycznego. Rozwój muzyki ostatnich kilku dziesięcioleci pozwolił lepiej ocenić właściwe znaczenie twórczości Debussy’ego i jej nowatorskich sugestii.

Ważniejsze utwory

Ważniejsze utwory: orkiestrowe (Popołudnie fauna 1894, Les Nocturnes 1899, Morze 1905, Images: Gigues, Iberia, Korowody wiosenne 1906–12), kameralne (Kwartet smyczkowy 1893, 3 sonaty: na wiolonczelę i fortepian 1915, na flet, altówkę i harfę 1915, na skrzypce i fortepian 1917), fortepianowe (Suite bergamasque 1905, suita Pour le piano 1901, 3 Estampes 1903, 2 serie Obrazów 1905–07, Kącik dziecięcy 1908, 24 Préludes 1913, 12 Études 1915), pieśni (3 Chansons de Bilitis 1897, 5 Poemes de Baudelaire 1889, 2 cykle Fetes galantes 1892 i 1904, do tekstu P. Verlaine’a, 3 Poemes de Mallarmé 1913), dramat liryczny Peleas i Melizanda (Paryż 1902, wg M. Maeterlincka), misterium Męczeństwo św. Sebastiana (Paryż 1911, wg G. d’Annunzia), balet Jeux (wystawienie 1913).

Debussy Claude Achille, Préludes

2. C. Debussy Preludium „Dźwięki i wonie krążą w wieczornym powietrzu”

11. C. Debussy Preludium „Sztuczne ognie”

Niżyński Wacław w balecie Popołudnie fauna, muzyka C. Debussy, choreografia W. Niżyński, 1912

2. C. Debussy Pagody (z cyklu Estampes)