Dalton John
 
Encyklopedia PWN
Dalton
[dọ:ltən]
John Wymowa, ur. 6 IX 1766, Eaglesfield (hrab. Cumbria), zm. 27 VII 1844, Manchester,
angielski chemik i fizyk; samouk, twórca nowożytnej atomistyki.
Kalendarium
Urodził się 6 IX 1766 w Eaglesfield (hrabstwo Cumbria). jako trzecie z sześciorga dzieci w rodzinie żarliwego kwakra (nie zarejestrował urodzin syna). Ojciec Johna był tkaczem. Chłopiec uczył się w szkole w rodzinnej wsi, a w latach 1778–81 sam był w niej nauczycielem. Od 1781 do 1793 uczył w szkole średniej w Kendal. W latach 1793–1800 był nauczycielem matematyki i przyrodoznawstwa w New College w Manchesterze. W 1800 został sekretarzem Manchester Literary and Philosophical Society i pracował jako prywatny nauczyciel matematyki i chemii. Słynął z wszechstronnych zainteresowań; był członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie. Nigdy się nie ożenił, mało udzielał się towarzysko. Dalton (a także jego brat) nie dostrzegał barw, co opisał 1794 w Extraordinary Facts to the Vision of Colours; dolegliwość ta jest nazywana od tego czasu daltonizmem. Zmarł 27 VII 1844 w Manchester.
Badania i A new System of Chemical Philosophy
Najważniejsze osiągnięcia Daltona dotyczą chemii. Wnioski swych prac w tej dziedzinie ogłosił w dziele A new System of Chemical Philosophy (tom 1 został wydany 1808, tom 2 — 1810).
Nowy system Daltona ujmowania chemii wynikał z konsekwentnego stosowania korpuskularnych poglądów na budowę materii. John Dalton uznał, że wszystkie ciała składają się ze swych najmniejszych cząstek, które za Demokrytem, nazwał atomami lub za I. Newtonem cząstkami ostatecznymi. Atomy pierwiastków — a pierwiastkami dla Daltona (podobnie jak dla A. Lavoisiera) były te substancje, których nie potrafiono rozłożyć na prostsze — nazywał atomami prostymi, a atomy ciał złożonych — atomami złożonymi (lub podwójnymi, potrójnymi itd.). Pierwiastki proste oznaczał różnie wypełnionymi kółkami, pierwiastki złożone zaś — zestawieniem kółek odpowiednich pierwiastków prostych.
W swym podręczniku Dalton opisał stan gazowy czystych substancji, mieszanie się różnych substancji gazowych, mieszanie się cieczy i mieszanie się ciał stałych. Pisał: „Jeżeli naczynie zawiera mieszaninę dwu gazów, to każdy działa na naczynie niezależnie od drugiego właściwą sobie elastycznością (całkowicie tak, jakby drugi w ogóle nie istniał) i w samym gazie nie obserwuje się żadnego wzajemnego oddziaływania”. Na tym sformułowaniu opiera się stosowane dziś prawo ciśnień parcjalnych, zwane prawem ciśnień Daltona.
Sformułował też stwierdzenie, że gdy łączą się ze sobą cząstki dwu gazów, tworząc nową substancję gazową, „to prawdziwe nasycenie następuje, gdy w mieszaninie (liczba) cząstek równa jest prostym liczbom, lub przynajmniej ich stosunkowi, jak np. 1 do 2, 1 do 3 itd.”.
Stwierdzenie to nabiera szczególnego znaczenia w zestawieniu z treścią najważniejszego rozdziału dzieła, zatytułowanego O syntezie chemicznej. Dalton zwrócił w nim uwagę na główną rolę swego dzieła: znalezienie wartości „względnych ciężarów cząstek ostatecznych zarówno ciał prostych, jak i złożonych, liczbę prostych cząstek pierwiastkowych, które składają jedną cząstkę złożoną”. Zakładał przy tym, że „gdy spotykają się dwie substancje, a powstać może tylko jeden ich związek, to atom podwójny nowej substancji składa się z pojedynczych atomów substancji składowych”. Dlatego woda miała dla niego wzór (stosując późniejsze oznaczenia literowe J.J. Berzeliusa) HO, amoniak HN. Uważał, że gdy substancje mogą tworzyć ze sobą kilka związków, to powstawać mogą z ich atomów atomy potrójne, poczwórne itd. Na tych przesłankach jest formułowane prawo stosunków wielokrotnych.
John Dalton wykluczał jednak możliwość połączenia się dwu lub więcej atomów tylko jednej substancji. Względne ciężary cząstek ostatecznych odnosił Dalton do — jak uważał — ciężaru atomu wodoru, przy czym nie zdawał sobie sprawy, że w rzeczywistości przyjął za jednostkę ciężar cząsteczki H2 (nie mógł wiedzieć, że cząsteczka wodoru składa się z 2 atomów).
Wyprowadzone przez Daltona prawo stosunków wielokrotnych oraz, wyprowadzone w 1799 przez J. Prousta, prawo stałych stosunków odnoszące się do określonego związku chemicznego stały się jednymi z głównych podstaw chemii klasycznej.
Obserwacje meteorologiczne
Dalton od 1787 do końca życia regularnie prowadził zapisy warunków meteorologicznych (dokonał łącznie ok. 200 tys. zapisów obserwacji). Badał m.in. zorzę polarną (wiązał ją ze zjawiskiem magnetyzmu ziemskiego), zjawiska: parowania, tworzenia się chmur, opadów atmosferycznych, wyjaśnił pochodzenie pasatów (stałych wiatrów w strefie międzyzwrotnikowej, kształtujących pogodę i klimat znacznych obszarów kuli ziemskiej). W 1801 doszedł do wniosku, że powietrze jest mieszaniną składników, a nie związkiem chemicznym.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia