Czernyszewski Nikołaj G., ur. 24 VII 1828, Saratów, zm. 29 X 1889, tamże,
ros. filozof, socjalista utopijny, krytyk literacki, pisarz. Syn popa;
Czernyszewski Nikołaj G.
Encyklopedia PWN
ideowy przywódca ruchu rewolucyjnego w Rosji w latach 60. XIX w.; w działalności publicyst. na łamach „Sowriemiennika” (1853–62) kontynuował tradycje W. Bielinskiego i przygotował grunt do powstania Ziemli i Woli. W 1862 za proklamację nawołującą chłopów do powstania zbrojnego aresztowany i osadzony w Twierdzy Petropawłowskiej; napisał tam powieść Co robić (1883, wyd. pol. 1957), w której przedstawił ideał nowego człowieka i wizję przyszłego socjalist. społeczeństwa; 1864 skazany na ciężkie roboty i dożywotnie zesłanie na Syberię, 1883 uzyskał zezwolenie na osiedlenie się w Astrachaniu, a 1889 — w Saratowie. W filozofii głosił antropologiczny materializm, uznając jedność i niepodzielność psychofiz. natury ludzkiej; w estetyce oraz twórczości lit. i publicyst. propagował realizm; zajmował się również problematyką ekonomii polit. (m.in. krytycznie zanalizował poglądy J.S. Milla) i historią (uważał, że wspólnota chłopska, obszczina, ułatwi dojście do socjalizmu w Rosji); Zasada antropologiczna w filozofii (1860, wyd. pol. 1956); O sztuce (1952), Wybór pism ekonomicznych (1956), Wybór pism historycznych (1959), Pisma filozoficzne (t. 1–2, 1961).
