cyrk
 
Encyklopedia PWN
cyrk
[łac. circus ‘koło’, ‘okrąg’],
w staroż. Rzymie budowla odkryta z areną w środku, otoczoną amfiteatralną widownią, miejsce wyścigu kwadryg, walk gladiatorów, występów akrobatów i tancerzy; obecnie budynek lub namiot, w którym kolistą arenę otacza amfiteatr. widownia, a także rodzaj widowiska rozrywkowego, złożonego m.in. z pokazów akrobatycznych, ekwilibrystycznych, tanecznych i tresury zwierząt.
Największe c. rzymskie miały kształt elipsy: Circus Maximus (ok. 250 tys. miejsc) i Koloseum. Obecnie rodzaj widowiska rozrywkowego, złożonego m.in. z pokazów akrobatycznych, ekwilibrystycznych, tanecznych i tresury zwierząt.
Elementy sztuki cyrkowej w dzisiejszym rozumieniu pojawiły się najwcześniej w Chinach (ok. 3500 lat p.n.e.). W średniowieczu pojawili się wędrowni kuglarze zw. później hecarzami, w Rosji skomorochami. W XVII i 1. poł. XVIII w. linoskoczkowie, tresowane zwierzęta, akrobaci, żonglerzy nadal występowali na jarmarkach i w miastach. W końcu XVIII w. rozpoczął się rozwój cyrku stałego. Powstały: cyrk P. Astleya w Londynie (1779 Astley’s Amphitheatre) i braci Franconich w Paryżu (1807 Cirque Olimpique). W 1. poł. XIX w. działały przede wszystkim cyrki konne ang. i francuskie. W końcu XIX w. rozwinęły się cyrki niemieckie (E. Renza, P. Buscha, K. Hagenbecka). Do repertuaru weszły występy akrobatów, ekwilibrystów, żonglerów. Zawód artysty cyrkowego stał się zajęciem dla całej rodziny, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. W Ameryce Północnej pierwszy stały cyrk założył 1793 w Filadelfii ang. jeździec J.B. Ricketts. Od momentu skonstruowania pierwszego składanego namiotu cyrkowego (chapiteau) organizowano cyrki objazdowe (np. 1868 wieloarenowy Barnum & Bailey Circus w USA). W Rosji pierwszy stały cyrk wybudował w Petersburgu 1827 Francuz J. Turnier i sprzedał go Rosjanom. Utworzono wówczas w Petersburgu pierwszą dyrekcję cyrku i pierwszą klasę cyrkową w szkole teatr., dając początek zaw. edukacji cyrkowej. Od 1955 cyrki radz. występowały na całym świecie i reprezentowały bardzo wysoki poziom. W XX w. najbardziej uznane to m.in. cyrk ang. (Bertram Mills, Chipperfield), austr. (Ashton), afryk. (Boswell-Wilke), fr. (Bouglion Gruss), amer. (Ringling Brothers, Barnum & Bailey), jap. (Yano). Specyficzny jest cyrk azjatycki, zwłaszcza chiń. (akrobacja, ekwilibrystyka i żonglerka na niespotykanym w innych cyrkach poziomie) i koreański.
W Polsce początki cyrku to występy wędrownych trup na jarmarkach i odpustach. W 1782 A. Egelmann zorganizował w Warszawie, na wzór wiedeńskiej Hetzy, rodzaj cyrku prezentującego gł. widowiska ze zwierzętami, często kończące się krwawo. Pierwszy stały cyrk wybudował w Warszawie (1883) W. Ciniselli; rodzina Cinisellich prowadziła cyrk do 1914. W końcu XIX w. powstały też cyrki wędrowne (m.in. A. Pincla). W okresie międzywojennym cyrk polski przeżywał okres świetności. Głównymi organizatorami i właścicielami byli S. Mroczkowski i bracia Staniewscy, a do wybitnych artystów należeli m.in. przedstawiciele rodzin Mileców, Blumskich, Barańskich; największą popularność zyskały duety klownów: Bim-Bom (I. Raduński i M. Staniewski), Din-Don (E. i W. Manc) oraz reż. i treser koni A.K. Werner de Renroff. Po II wojnie świat. powołano Dyrekcję Państw. Cyrków z siedzibą w Łodzi, powstały też pierwsze cyrki objazdowe (od 1949 w ramach Zjednoczonych Przedsiębiorstw Rozrywkowych). W 1956 w Warszawie odbył się pierwszy międzynar. festiwal sztuki cyrkowej. W 1950 rozpoczęto w Julinku k. Warszawy tworzyć bazę cyrkową, zorganizowano też Studium Sztuki Cyrkowej. Polscy artyści cyrkowi występują na arenach całego świata, zdobywają nagrody na międzynar. festiwalach; w latach 90. c. pol. uległy prywatyzacji; największe to: Cyrk Wielki, Arena, Korona, Cyrk Zalewski.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia