Cyceron
 
Encyklopedia PWN
Cyceron, Marcus Tullius Cicero, ur. 3 I 106, Arpinum (Lacjum), zm. 7 XII 43 r. p.n.e., Formianum k. Kajety,
rzymski mówca, mąż stanu, filozof.
Kalendarium
Urodził się 3 I 106 p.n.e. w Arpinum (Lacjum). Uczeń słynnych prawników rzymskich Mucjuszów, rozpoczął karierę jako obrońca sądowy 81 r.; podczas podróży do Grecji i Azji Mniejszej (79–77 r.) słuchał w Atenach retora Demetriusza Syrusa oraz filozofów: kierującego Akademią Platońską Antiocha z Askalonu i epikurejczyków — Zenona z Sydonu i Fajdrosa z Aten; na wyspie Rodos poznał stoika Posejdoniosa i retora Apolloniosa Molona.
Działalność polityczna
W 75 r. pierwszy z rodu (homo novus) rozpoczął działalność polityczną jako kwestor na Sycylii, następnie pełnił urzędy: edyla kurulnego (69 r.) i pretora (66 r.); 63 r., piastując urząd konsula, wykrył spisek Katyliny i wbrew prawu rzymskiemu doprowadził do skazania na śmierć spiskowców; 58 r. ukarany wygnaniem za łamanie prawa, IX 57 r. uzyskał pozwolenie na powrót do Rzymu; 53 r. piastował urząd augura, 51–50 r. zarządzał prowincją Cylicja w Azji Mniejszej. W czasie wojny domowej stanął po stronie Pompejusza Wielkiego, uważając go za obrońcę republiki; po klęsce Pompejusza pod Farsalos (48 r.) został ułaskawiony przez zwycięskiego Cezara; po jego śmierci (idy marcowe 44 r.) stanął na czele obozu republikańskiego w senacie; sprzymierzył się przeciwko Markowi Antoniuszowi ze spadkobiercą Cezara, Oktawianem (przyszłym ces. Augustem), zginął 7 XII 43 r. p.n.e. w Formianum koło Kajety, w wyniku proskrypcji.
Mówca
Cyceron przywiązywał ogromną wagę do swej działalności politycznej, jednak sławę u potomnych zdobył nie jako polityk, lecz jako mówca i filozof; uznano go za największego mówcę w historii Rzymu. Posługiwał się po mistrzowsku wszystkimi znanymi ówcześnie stylami retorycznymi; jego mowy odznaczały się doskonałą budową i jasnością; proza rzymska zawdzięczała mu bogato rozczłonkowany okres i pięknie zbudowane zdania o rytmicznych zakończeniach — klauzulach; z oratorskiego dorobku Cycerona zachowało się 58 mów politycznych i sądowych, w całości lub w większych częściach, oraz 60 fragmentów; do najsłynniejszych należą: 5 mów Przeciw Werresowi (70 r.; Werres), 4 mowy Przeciw Katylinie (63 r.), W obronie poety Archiasza (62 r.), 14 mów przeciw Markowi Antoniuszowi, tzw. Filipik (Filipiki). Za najlepsze wzory do naśladowania uważano: Mowę popierającą prawo Maniliusza, zw. też W sprawie naczelnego dowództwa Gnejusza Pompejusza (67 r.), oraz mowę W obronie Anniusza Milona (52 r.), opublikowaną przez Cycerona po gruntownej przeróbce. Cyceron zyskał także sławę jako teoretyk wymowy; pismom retorycznym nadawał formę dialogu; najważniejsze z nich to: Mówca, Brutus, Podziały retoryczne, Topika, przede wszystkim zaś O mówcy — dzieło, w którym przedstawił wizerunek idealnego mówcy, łączącego artyzm wysłowienia z głęboką kulturą filozoficzną.
Filozof
Jakkolwiek twórczość filozoficzna nie była głównym polem działalności Cycerona, stał się on wraz z Lukrecjuszem i Warronem jednym z inicjatorów filozofii w starożytnej Rzymie. Filozofią zajmował się u progu kariery i po dojściu Cezara do władzy, kiedy wycofał się z życia publicznego i napisał większość prac filozoficznych. Za młodu studiował u filozofów greckich, głównie u epikurejczyków i stoików. Jego twórczość miała charakter eklektyczny; łączył i zestawiał ze sobą wątki charakterystyczne dla różnych szkół, dając prymat stoicyzmowi, był niechętny epikureizmowi (wydał jednak poemat Lukrecjusza De rerum natura). Zajmował się głównie filozofią praktyczną, widząc w problemie szczęścia naczelny przedmiot refleksji; idąc m.in. za Sokratesem i stoikami, drogę do szczęścia widział w cnocie, rozumnym postępowaniu zgodnym z naturą człowieka; szczególną rolę przypisywał przyjaźni, wyróżniając, oprócz przyjaźni między poszczególnymi ludźmi, m.in. także przyjaźń politycznej, międzynarodową, kosmiczną. W etyce kładł większy nacisk niż stoicy greccy na sprawy społeczne; w teorii poznania bliski był mu umiarkowany sceptycyzm. Był jednym z twórców rzymskiej terminologii filozoficznej. W epokach późniejszych jego prace stały się jednym z głównych źródeł wiedzy o dorobku filozoficznym starożytności (m.in. pod wpływem lektury pism Cycerona filozofią zainteresował się św. Augustyn). Spośród kilkunastu jego dzieł filozoficznych największy rozgłos zdobyły Rozmowy tuskulańskie (poświęcone praktycznym aspektom szczęścia), O najwyższym dobru i złu (rozpatrujące szczęście pod względem teoretycznym), O naturze bogów, Księgi akademickie, Paradoksy stoickie. Silne związki z filozofią stoicką wykazują koncepcje prawno-polityczne Cycerona w takich dziełach, jak O państwie i O prawach.
Korespondencja
Najlepszym źródłem poznania osobowości Cycerona jest jego korespondencja obejmująca ponad 900 listów; zachowało się 16 ksiąg listów Do Attyka, 3 księgi Do brata Kwintusa, 2 księgi Do Brutusa, 16 ksiąg Do znajomych; w listach ujawnia się mistrzostwo Cycerona jako stylisty i umiejętność dostosowania wypowiedzi do charakteru adresata. Jego twórczość wywarła wielki wpływ na kulturę europejską; od schyłku starożytności stał się autorem szkolnym, a jego styl wśród wielu autorów znalazł niemal niewolniczych naśladowców.
Bibliografia
Scripta... omnia, Bd. 1–30, Leipzig 1902–23;
Dzieła Cycerona, przekład E. Rykaczewski, t. 1–8, Paryż–Poznań 1870–79;
Mowy wybrane, przekł. i opr. J. Mrukówna, D. Turkowska, S. Kołodziejczyk, przedmowa K. Kumaniecki, Warszawa 1960;
Pisma filozoficzne, przekł. W. Kornatowski, J. Smiga, Z. Cierniakowa, t. 1–4, Warszawa 1960–63;
Wybór listów, przekl. G. Pianko, oprac. M. Plezia, Wrocław 1962, «Biblioteka Narodowa» S. II nr 130.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia