Cwietajewa Marina I., ur. 8 X 1892, Moskwa, zm. 31 VIII 1941, Jełabuga,
poetka rosyjska.
Cwietajewa Marina I.
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodziła się 8 X 1892 w Moskwie. Córka profesora filologii, założyciela Muzeum Sztuk Plastycznych w Moskwie, i pianistki M. Mein, pochodzącej ze zruszczonej niemiecko-polskiej rodziny. Uznanie krytyki przyniosły jej już pierwsze zbiorki liryki intymnej (Wieczernij albom 1910 i Wołszebnyj fonar' 1912).
Indywidualistka w życiu i twórczości
Nonkonformistyczna postawa życiowa i artystyczna, buntowniczość, idealizm i maksymalizm etyczny Cwietajewej określiły charakter jej wczesnej poezji, odtwarzającej intensywne napięcia wewnętrzne, i dramatyczny konflikt ze światem i historią. Nie związana z żadnym ugrupowaniem literackim, indywidualistka w życiu i sztuce, mało troszczyła się o publikacje. Tylko część jej dorobku z 1913–20 weszła do tomiku Wiorsty (1921). Znalazły w nim odzwierciedlenie główne motywy twórczości Cwietajewej: refleksja o sztuce poetyckiej, tematyka osobista i filozoficzno-patriotyczna. Negatywny stosunek Cwietajewej do rewolucji i wojny domowej znalazł wyraz w cyklu wierszy Lebiedinyj stan (1917–21, wydanie pośmiertne Monachium 1957) idealizującym Armię Ochotniczą, w której szeregach walczył wówczas mąż poetki S. Efron.
Na emigracji w Berlinie, Pradze i Paryżu
W 1922 Cwietajewa wraz z córką Ariadną wyemigrowała do Berlina, a następnie do Pragi. Rozgłos przyniosły jej berlińskie wydania wierszy z 1916–22 (Wiersze do Błoka 1922, przekład polski 1977, Riemiesło 1923, Psichieja. Romantika 1923) oraz oparty na motywach ludowych poemat Car'-Diewica (1922). Wielkim osiągnięciem praskiego okresu były poematy Poemat góry i Poemat kresu (oba 1924, przekład polski 1977), mówiące o miłości i rozstaniu. Temat ten dominuje również w wierszach z tych lat oraz w tragediach Ariadna (powstała 1924, wydanie Paryż 1927) i Fedra (powstała 1927, wydanie tamże 1928). W 1925 Cwietajewa wraz w rodziną przeniosła się do Paryża. Poezję z 1922–25 zawarła w ostatnim wydanym za życia tomiku Posle Rossii (1928), późniejsze utwory publikowała wyłącznie w praskich i paryskich periodykach emigracyjnych (do 1937). Skąpa liryka paryskiego okresu jest przeniknięta tęsknotą za ojczyzną. Gniewną reakcją na zajęcie Czech przez Niemcy był cykl poetycki Wiersze do Czech (1938–39, przekład polski 1977). W 1932–37 Cwietajewa opublikowała eseje o A. Puszkinie, o poezji W. Majakowskiego i B. Pasternaka, wspomnienia o A. Biełym i M. Wołoszynie oraz prozę autobiograficzną (polski wybór Dom koło Starego Pimena. Szkice i wspomnienia 1971).
Pogmatwane losy
Rosnące ubóstwo, osamotnienie w środowisku emigracyjnym Paryża, a pod koniec lat 30. bojkot, związany z prosowiecką postawą męża (w istocie Efron działał w Towarzystwie na rzecz Powrotu do ZSRR, penetrowanym przez tajne służby NKWD, o czym poetka nie wiedziała), skłoniły Cwietajewą do powrotu 18 VI 1939 do ZSRR. W tymże roku aresztowano i skazano na wieloletni pobyt w obozie jej córkę Ariadnę (wróciła do kraju 1937) i rozstrzelano męża poetki. Na początku wojny sowiecko-niemieckiej Cwietajewa została ewakuowana do Jełabugi nad Kamą, gdzie krańcowo załamana 31 VIII 1941 popełniła samobójstwo.
Nowatorstwo
Uporządkowaniem i wydaniem jej spuścizny literackiej zajęła się po powrocie z obozu i zesłania córka. Marina Cwietajewa należy, obok A. Achmatowej, W. Majakowskiego, O. Mandelsztama i B. Pasternaka, do najwybitniejszych poetów rosyjskich XX w. Z temperamentu i upodobań była twórcą o romantycznym rodowodzie, do najważniejszych wartości zaliczała wolność, wierność artystycznemu sumieniu, żywiołowość uczuć. W liryce miłosnej wykreowała obraz kobiety emocjonalnie zachłannej, idealizującej obiekty swych uczuć, a w rezultacie rozczarowanej, nienawidzącej przyziemności i mieszczańskich zalet. Inne motywy jej dojrzałej poezji (poematy Krysołow 1925 i Poemat schodów 1926, przekład polski 1977) to ostentacyjna pogarda dla bogactwa, nienawiść do burżuazji, współczucie dla gnębionych i ubogich. Zarówno w prozie, jak w poezji Cwietajewej wszystkie środki służą wydobyciu muzycznych walorów języka, podkreśleniu wielogłosowości, dynamiki, naporu żywiołowych, wymykających się spod kontroli uczuć.
Niedocenione przez ówczesne emigracyjne środowisko literackie, awangardowe w swej istocie nowatorstwo poetki polega na odejściu od pieśniowej formy wczesnych wierszy, wprowadzeniu intonacji potocznych i głęboko emocjonalnych, na maksymalnym zdynamizowaniu frazy i śmiałym eksperymentowaniu w składni, wersyfikacji oraz w warstwie brzmieniowej tekstu. Jej ogromna władza nad słowem znalazła odbicie również w swobodnym gospodarowaniu zasobami leksykalnymi i chwytami rosyjskiej twórczości ludowej. Wszechstonnie wykształcona, europejsko zorientowana, przez wychowanie raczej odcięta od ludowych źródeł, Cwietajewa chętnie sięgała do motywów rodzimego folkloru, do intonacji zaklęć, lamentu, zawodzeń, do lapidarności i humoru potocznych ludowych dialogów, do cygańskiego zaśpiewu. Polskie wybory: Poezje (1968), Wybór wierszy (1977, wyd. dwujęzyczne).
