Cranach Lucas
 
Encyklopedia PWN
Cranach
[krạ:nach]
Lucas Wymowa (st.), ur. X 1472, Kronach k. Koburga (Frankonia), zm. 16 X 1553, Weimar,
niemiecki malarz i grafik.
Kalendarium
Urodził się w X 1472 w Kronach koło Koburga (Frankonia). Ojciec Lucasa młodszego, jeden z najwybitniejszych artystów doby renesansu w Niemczech. Nie wiadomo jakie było jego prawdziwe nazwisko (Sunder?) – Cranach utworzone zostało od miejscowości, w której się urodził.
W warsztacie ojca
Kształcił się u ojca; możliwe, że przed 1500 poznał Norymbergę i warsztat A. Dürera, choć inni uważają że w tym czasie z elektorem saskim odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Na pewno w swoich artystycznych wędrówkach dotarł do Wiednia (udokumentowany pobyt 1501–02 i 1504–05). Jego twórczość z tego okresu, należącą do kręgu sztuki naddunajskiej, charakteryzują jeszcze późnogotyckie wpływy widoczne w ekspresyjnych, dramatycznych obrazach religijnych i portretach na tle spokojnego krajobrazu z bujną roślinnością alpejską i skałami Alp (Ukrzyżowanie 1503 — Alte Pinakothek, Monachium; portrety J. Cuspiniana i jego żony z przełomu 1502 i 1503 oraz J.S. Reussa i jego żony 1503; Odpoczynek podczas ucieczki do Egiptu 1504); malowidła z tego okresu cechuje jednolitość kolorystyczna o prostym zestawieniu nasyconych barw, w których dominuje czerwień w połączeniu z czernią, złotem i ciemnym błękitem, a także bielą o żółtym odcieniu (w późniejszym okresie biel staje się idealna).
W służbie elektorskiej
W 1505 elektor saski Fryderyk III Mądry mianował Cranacha nadwornym malarzem, którą to posadę Cranach piastował do końca życia, także pod rządami kolejnych elektorów Jana Mocnego i Jana Fryderyka Szlachetnego. Zapewne 1505 pracował przy dekoracji zamku Lochau (wspólnie z Jacopo Barbarim), i 1506–07 — zamku w Koburgu. W 1506 i 1508–09 podróżował do Niderlandów, gdzie m.in. namalował portret ośmioletniego następcy tronu, przyszłego cesarza Karola V (1508, zaginiony); 1508 elektor saski nadał mu tytuł szlachecki. Około 1510, w efekcie przyjmowania coraz większej liczby zamówień od różnych zleceniodawców Cranach założył warsztat w Wittenberdze. Pobyt w Niderlandach wpłynął na twórczość Cranacha i na krótko zmienił styl jego dzieł (po powrocie do Wittenbergii trudno już znaleźć jakiś ślad) ale poszerzył zakres tematów — oprócz obrazów religijnych tworzył malowidła rodzajowe, mitologiczne i akty kobiece (Wenus i Amor 1509, Sąd Parysa 1529) oraz liczne portrety, spośród których niekiedy trudno rozróżnić dzieła Cranacha od prac wykonywanych w jego warsztacie, w którym pracowali także dwaj jego synowie: Hans i Lucas młodszy. Dla portretów z okresu wittenberskiego charakterystyczne jest czarne, niekiedy ciemnogranatowe tło. Coraz ważniejsze miejsce w pracach Cranacha zdobywał motyw architektury. Istotną cechą jego twórczości w tym czasie jest dążność do monumentalizmu (cykl drzeworytów 12 apostołów około 1510, Ołtarz książęcy 1510–12). W okresie dojrzałym w twórczości Cranacha widać wpływy malarstwa antwerpskiego i A. Dürera, z którym nieoficjalnie ale w widoczny sposób konkurował.
Malarz reformacji?
Cranach przyjaźnił się z M. Lutrem; namalował, rytował (miedzioryt z 1520 — pierwszy portret Lutra) i narysował wiele jego portretów. Popierał ruch reformacji — dzięki licznym dziełom stał się twórcą ikonografii protestanckiej (drzeworyty do Biblii Lutra), choć nie rezygnował z zamówień zleceniodawców katolickich (ilustracje w modlitewniku cesarza Maksymiliana I, liczne prace na zamówienie kardynała Albrechta von Brandenburga). Od lat 30. w dziełach Cranacha zaczął dominować schematyzm, a repertuar form zmieniał się w zależności od formatu. W 1550—52 przebywał w Augsburgu i Innsbrucku, wraz z wygnanym Janem Fryderykiem. Elektor po odzyskaniu wolności 1552 osiadł w Weimarze, dokąd udał się również Cranach I tam też zmarł 16 X 1553.
Twórczość Cranacha silnie i długo oddziaływała na artystów wschodnich i północnych Niemiec. Zasłynął z aktów kobiecych i portretów. Wykazywał wielki talent jako malarz-animalista. Jego dzieła wykorzystywał do swoich prac P. Picasso.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Cranach Lucas (st.), Marcin Luter głoszący kazanie z ambony w Wittenberdze fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cranach Lucas (st.), Ukrzyżowanie, 1500 — Alte Pinakothek, Monachiumfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cranach Lucas (st.), Wenus stojąca w pejzażu, 1529 — Luwr, Paryż fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cranach Lucas (st.), Portret Anny Putsch, 1502–03 — Kolekcja Reinhart, Winterthur fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cranach Lucas (st.), Adam i Ewa w raju, ok. 1535 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeńfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia