Ciołkowski Konstantin E.

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Ciołkowski Konstantin E., ur. 5 IX 1857, Iżewskoje (obwód riazański), zm. 19 IX 1935, Kaługa,

rosyjski uczony i wynalazca, z zawodu nauczyciel.

Urodził się 5 IX 1857 w Iżewskoje (obwód riazański). Ciołkowski pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec, Edward Ignatiewicz Ciołkowski, uprawiał różne zawody: pracował jako leśniczy, nauczyciel w gimnazjum, urzędnik. Matka, Maria Iwanowna Jumaszewa, Rosjanka, była kobietą wykształconą, znała łacinę, matematykę, nauki przyrodnicze. Ona nauczyła syna czytania, pisania i przekazała mu podstawy matematyki. Konstantin w wieku 9 lat zachorował na szkarlatynę (płonicę) i w wyniku jej powikłań stracił słuch. W 1869 rozpoczął naukę w gimnazjum. Jednak głuchota bardzo utrudniała mu korzystanie z lekcji. Z tego powodu, po śmierci matki Konstantin został wydalony z gimnazjum (był wtedy w trzeciej klasie). Od tej chwili czerpał wiedzę z książek. Interesował się głównie fizyką, chemią, astronomią, matematyką, a także mechaniką. Miał jednak dostęp do skromnej biblioteki. Ciołkowski miał duże zdolności manualne i sam potrafił konstruować rozmaite przyrządy i maszyny, np. wykonał tokarkę. W 1873 wyjechał do Moskwy. Tam korzystał z biblioteki uniwersyteckiej, a wieczorami eksperymentował. Wszelkie trudności ze zrozumieniem problemów naukowych, które napotykał w książkach, musiał pokonywać samodzielnie. Opuścił Moskwę 1876 i pracował najpierw jako korepetytor, a później jako nauczyciel fizyki w szkole w Borowsku (powiatowe miasto w gubernii kałużskiej; obecnie obwód kałuski). W Borowsku rozpoczął własne prace naukowe. W 1892 został przeniesiony do Kaługi (w tej samej guberni). Tam Ciołkowski mieszkał do końca życia; wykładał fizykę, matematykę, astronomię; dokonał najważniejszych osiągnięć. Konstantin Ciołkowski interesował się też geologią, biologią, filozofią. W 1919 został członkiem Rosyjskiej Akademii Nauk. Zmarł 19 IX 1935 w Kałudze.

Prace i badania

Największe osiągnięcia Ciołkowskiego dotyczą lotnictwa, a przede wszystkim astronautyki. Stworzył teoretyczne podstawy tej dziedziny. Opracował teorię lotu rakiety i wskazał na znaczenie tego typu napędu dla badań kosmicznych. Był również autorem idei sztucznego satelity Ziemi (1916) oraz wielu innych pomysłów stosowanych współcześnie w astronautyce (m.in. skafandry kosmiczne). Wskazał na możliwość ułatwienia przyszłych lotów kosmicznych przez korzystanie ze specjalnie zbudowanej bazy — stacji kosmicznej.

W 1887 opracował projekt sterowca o oryginalnej konstrukcji (Tieorija i opyt aerostata). W 1894 opisał konstrukcję jednopłata (jednopłatowca, statku powietrznego o jednym płacie nośnym). Prowadził badania w dziedzinie aerodynamiki, m.in. techniki lotu; 1897 zbudował pierwszy w Rosji tunel aerodynamiczny i opracował technikę pomiarów. W 1900 przeprowadził badania oporu aerodynamicznego rozmaitych ciał. Ciołkowski wyliczył, że wykorzystując zasadę odrzutu można osiągnąć prędkość wystarczającą do pokonania przyciągania Ziemi i Słońca. W 1903 ogłosił w artykule Issledowanije mirowych prostranstw rieaktiwnymi priborami teorię lotu rakiety z uwzględnieniem zmiany masy na skutek zużycia paliwa. W 1929 przedstawił teorię ruchu rakiet wielostopniowych w ziemskim polu grawitacyjnym. Zaproponował zastosowanie w rakietach kosmicznych stabilizatorów żyroskopowych i chłodzenie komory spalania silnika rakietowego składnikami paliwa.