Chorezm,
kraina historyczna nad dolną Amu-darią, w Uzbekistanie i Turkmenistanie;
Chorezm
Encyklopedia PWN
Jeden z najstarszych ośr. cywilizacji Azji Środkowej z nawarstwieniem wielu kultur materialnych (pozostałości roln. systemów nawadniających) i etnicznych (długi pobyt ludów stepowych, na co wskazują wykopaliska); być może ojczyzna Saków i Masagetów. Od VI w. p.n.e. część monarchii perskiej; w czasach Aleksandra III Wielkiego kraj samodzielny; od przeł. er do III w. n.e. zależny od ind. państwa Kuszanów (sztuka Gandhary, ślady buddyzmu). W IV–VIII w. ponownie niezależny; mimo ataków państwa perskiego Sasanidów, okrzepł gospodarczo i kulturalnie (piśmiennictwo, budowle i dzieła sztuki w Toprak Kale, stolicy Chorezmu). W 712 podbity przez Arabów, poddany islamizacji i rozbity, zjednoczył się 995. Od XI w. rządzony przez dyn. Chorezmszachów wysunął się jako królestwo feudalne na czoło ówczesnego świata islamu; podboje i włączanie do Chorezm terytoriów różnych ludów osłabiły państwo; 1220 wojska Czyngis-chana pokonały Chorezm — wszedł on w skład imperium mong. (pierwotnie w ułusie Dżocziego) i uległ stopniowo turkizacji. Od końca XVI w. był gł. częścią chanatu chiwańskiego i wraz z nim 1873 stał się protektoratem ros.; 1920, po zajęciu przez wojska bolszewickie, proklamowany Chorezmijską Ludową Republiką Radziecką; 1924 podzielony gł. między Turkmenistan i Uzbekistan, zgodnie — choć niezupełnie konsekwentnie — z rozmieszczeniem etnicznym ludności.
