Chiang Kai-shek

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Chiang Kai-shek , Czang Kaj-szek, Jiang Jieshi, ur. 31 X 1887, Fenghua (prow. Zhejiang), zm. 5 IV 1975, Tajpej,

chiński wojskowy i polityk.

Urodził się 31 X 1887 na wsi w nadmorskiej prowincji Zhejiang. Był synem wiejskiego kupca; 1901 rodzina, zgodnie z ówczesnym obyczajem, ożeniła go (1910 urodził mu się syn — Chiang Ching-kuo). Uczył się w szkole średniej w Fenghua; 1906 zdał egzaminy do szkoły wojskowej w Baoding, a w następnym roku, za dobre wyniki w nauce, został wysłany do akademii wojskowej w Tokio. Poznał tam Sun Yat-sena i wstąpił do założonej przez niego Ligi Związkowej, której celem było wyzwolenie Chin spod panowania mandżurskiej dynastii Qing; 1909 ukończył akademię i zaczął służbę w armii japońskiej.

Droga do władzy

Po wybuchu rewolucji w Wuhanie (X 1911) wrócił do Chin i włączył się do walki z wojskami cesarskimi; od 1912, kiedy Sun Yat-sen na prawie 10 lat utracił wpływy polityczne, kariera Chianga została zahamowana. Dopiero 1923 Sun Yat-sen, który nawiązał współpracę z bolszewikami i rodzimymi komunistami, wysłał go na kilka miesięcy do ZSRR, by zapoznał się z organizacją i doktryną wojenną Armii Czerwonej; 1924 został komendantem akademii wojskowej w Whampoa pod Kantonem. Po śmierci Sun Yat-sena (III 1925) stał się jednym z najpoważniejszych pretendentów do władzy w Chinach. W 1926 rozpoczął tzw. ekspedycję północną, której celem było wyzwolenie środkowych i północnych Chin spod władzy lokalnych dowódców wojskowych; IV 1927 zerwał współpracę z komunistami; 1928 zdobył Pekin, kończąc „ekspedycję północną”, i stanął na czele Rządu Narodowego w Nankinie, armii i Kuomintangu (Partii Narodowej).

Relacje z komunistami

W następnych latach starał się utrzymać kruchą jedność Chin i kontynuował walkę z komunistami; 1934 zlikwidował utworzoną przez nich Chińską Republikę Radziecką w prowincji Jiangxi; w końcu 1936 niespodziewanie pogodził się z komunistami, do czego został zmuszony przez współpracujących z nimi oficerów, którzy aresztowali go w Xi’anie.

Ruch Nowego Życia

Pod wpływem drugiej żony, Song Meiling (szwagierki Sun Yat-sena), z którą ożenił się 1927, został chrześcijaninem (1930); zachował jednak uznanie dla cnót konfucjańskich; 1934 założył organizację pod nazwą Ruch Nowego Życia, która miała przywrócić je w społeczeństwie chińskim; nadzór nad tym powierzył utworzonym wcześniej oddziałom niebieskich koszul, liczącym ok. 10 tysięcy funkcjonariuszy; działalność Ruchu Nowego Życia przerwał 1937 wybuch wojny z Japonią.

Wojna z Japonią

Ciosem dla Chianga była aneksja Mandżurii przez Japonię 1931, której nie mógł się przeciwstawić, gdyż za ważniejszą uznał wtedy walkę z komunistami. Po napaści Japonii VII 1937 okazało się, że siły narodowe i komunistyczne (współdziałające ze sobą od czasu incydentu w Xi’anie) nie mogą skutecznie przeciwstawić się armii cesarskiej; Chiang przyjął strategię cofania się, jednocześnie odmawiając zawarcia z Japończykami pokoju, który sankcjonowałby ich zdobycze. Po rozpoczęciu XII 1941 przez Japonię wojny ze Stanami Zjednoczonymi, Chiang stał się cennym sojusznikiem — zaczął otrzymywać pomoc militarną, a na konferencji w Kairze XI 1943 otrzymał od prezydenta F.D. Roosevelta zapewnienie, że po wojnie Chiny odzyskają ziemie opanowane przez Japończyków.

Wojna domowa

Po zwycięstwie nad Japonią 1945, do którego Chiang niezbyt się przyczynił, doszło w Chinach do wojny domowej między Kuomintangiem a Komunistyczną Partią Chin; Chiang, mimo że dysponował przeważającymi siłami, poniósł klęskę i 1949 z częścią armii narodowej ewakuował się na Tajwan; uniknął inwazji sił komunistycznych jedynie dzięki porozumieniu (1951) a następnie traktatowi (1954) obronnemu ze Stanami Zjednoczonymi. Zmarł w Tajpej 5 IV 1975, a władzę w Republice Chińskiej na Tajwanie objął Chiang Ching-kuo. Zobacz też Sun Yat-sen.